Wat betekent de term samenstelling?

Als twee (of meer) woorden samen één nieuw woord vormen, heet dat een samenstelling. Zo kun je met rug en zak de samenstelling rugzak vormen.

In het Nederlands kun je ontelbaar veel en in principe oneindig lange samenstellingen maken. Als je van rug en zak de samenstelling rugzak hebt gemaakt, kun je verdergaan met rugzaktoerisme en rugzaktoerismebranche, en bijvoorbeeld ook met lichtgewichtrugzak, lichtgewichtrugzakbranche, enz. enz.

‘Samenstelling’ is een belangrijk begrip, want een basisregel van de Nederlandse spelling is dat je samenstellingen aan elkaar moet schrijven. Bij korte samenstellingen gaat dat meestal goed. Fouten als rug zak en voet bal komen niet zo vaak voor. Maar bij langere woorden, zoals rugzaktoerisme en voetbalinterland, gaat het vaak mis. Veel mensen schrijven (delen van) deze samenstellingen ten onrechte los.

In samenstellingen moet je soms streepjes zetten. Dat mág sowieso als je de duidelijkheid wilt verhogen (zoals in stro-pop; stropop leest niet prettig). Bij onder meer klinkerbotsing is een streepje verplicht.

Kenmerken van samenstellingen

Als twee (of meer) woorden een samenstelling vormen, zijn ze één geheel. Er is daardoor ook vaak één hoofdklemtoon te horen: rúgzak, rúgzaktoerisme, áchterzak.
Het laatste deel geeft aan om wat voor ding het gaat. Het eerste deel specificeert het laatste deel. Dus: een rugzak is een soort zak, net als een draagzak, een achterzak, een geldzak en een jaszak.
Het laatste deel is de kern van de samenstelling. Dit deel bepaalt dan ook het woordgeslacht: het is de zak en dus ook de rugzak en de achterzak. Het is het zakje en dus ook het rugzakje.
De delen van een samenstelling zijn ‘echte woorden’ die ook los, zelfstandig, voorkomen: rug, zak, baby, draag. Dat is anders bij afleidingen als zakkig (‘vervelend’), dat uit zak en het achtervoegsel -ig bestaat, en ruggelings (rug + het achtervoegsel -lings). Zo’n achtervoegsel kan niet als zelfstandig woord voorkomen.
Ook werkwoorden (zaklopen, kennismaken, opdoen) en bijvoeglijke naamwoorden (autoluw, bedrijfstechnisch, donkergroen) kunnen samenstellingen zijn.

Soorten samenstellingen

Op deze website staat veel informatie over allerlei soorten samenstellingen. Hieronder staat een opsomming met links naar pagina’s met meer informatie.