De Taalboekenprijs is in 2019 in het leven geroepen door Onze Taal in samenwerking met de culturele organisatie Algemeen-Nederlands Verbond (ANV) en dagblad Trouw. Dit najaar wordt (voor de vijfde keer) de Taalboekenprijs toegekend. Het winnende boek wordt 30 september bekendgemaakt, in de Week van het Nederlands.
Deze prijs – bestaande uit 3000 euro en een oorkonde – wordt jaarlijks uitgereikt aan het beste Vlaamse of Nederlandse taalboek – een boek dat bedoeld is voor een breed publiek, en dat oorspronkelijk, goed geschreven en taalkundig relevant is.
Lees hier meer over de opzet van de Taalboekenprijs.
De jury van de Taalboekenprijs bestaat uit:
Frits van Oostrom – universiteitshoogleraar en bestuurslid van Onze Taal
Ton den Boon – hoofdredacteur Van Dale en taalcolumnist bij dagblad Trouw
Peter Debrabandere – hoofdredacteur Neerlandia, namens het Algemeen-Nederlands Verbond
Vibeke Roeper – directeur Genootschap Onze Taal
Geertje Slangen – taalraadsvrouw bij de VRT en bestuurslid van Onze Taal
2023: Het n-woord van Ewoud Sanders
Foto: Bart Versteeg
Het n-woordgaat over de historie van het woord neger in het Nederlands, van de zestiende eeuw tot nu, en over hoe de betekenisontwikkeling van dat woord ook een spiegel is van de samenleving. De jury prijst het boek om zijn maatschappelijke én zijn taalkundige relevantie. Het n-woord biedt volgens hen een goed overzicht van de geschiedenis van het gewraakte woord en geeft veel informatie uit allerhande bronnen, waardoor de lezer zich een goed oordeel kan vormen over de problematiek ervan. Het boek is gedegen, goed doorvorst, goed geschreven, en uitermate leesbaar: Sanders heeft een prettige stijl en hij weet alle informatie handig te doseren. Lees hier het volledige juryrapport.
Dit waren de vier andere genomineerde boeken:
• Dwaaltaal. Aangenomen onwaarheden van onze tijd van Jurriën Rood. Over de platgeslagen betekenis van dooddoeners (zoals ‘Over smaak valt niet te twisten’) – en over hoe je daar ook anders naar kunt kijken. (Uitgeverij Noordboek)
• Je mag ook niets meer zeggen. Een nieuwe taal voor een nieuwe tijd van Mounir Samuel. Een nieuwe wereld waarin geen plaats is voor ongelijkwaardigheid, uitsluiting en onderdrukking, vraagt ook om een nieuwe taal. Wat is er allemaal nodig om tot die nieuwe taal te komen? (Uitgeverij Nieuw Amsterdam)
• Rozen voor de zwijnen. De minstens 100 spreekwoorden van Bruegel van Ted van Lieshout. Een taalkundige rondleiding langs alle spreekwoorden en gezegden die staan afgebeeld op het schilderij De omgekeerde wereld van Pieter Bruegel de Oude. (Uitgeverij Leopold)
• Supergaaf. De overtuigende taal van Mark Rutte van Robbert Wigt. Een inventarisatie en analyse van de retorische trucs en technieken (met veel voorbeelden) van de zeer debatvaardige Mark Rutte. (Mazirel Pers)
Bestel hier een gesigneerd exemplaar van Het n-woord
De winnaar werd op 30 september 2023 bekendgemaakt in het radioprogramma De Taalstaat op NPO Radio 1.
2022: Vertalen in de Nederlanden van Theo Hermans, Cees Koster, Inger Leemans, Ton Naaijkens en Dirk Schoenaers
Vertalen in de Nederlanden is een zeer complete geschiedschrijving van de vertaalpraktijk in de Lage Landen, vanaf de vroege Middeleeuwen tot nu. Het is voor het eerst dat dit brede onderwerp in één publicatie wordt beschreven.
De jury prees het boek om de deskundige aanpak, de volledigheid en de presentatie: “De vijf auteurs geven een caleidoscopisch en gedetailleerd beeld van de praktijk van het vertaalbedrijf, met alle actoren, gebeurtenissen en ontwikkelingen die er een bepalende rol in hebben gespeeld.”
Naast Vertalen in de Nederlanden waren vier andere boeken genomineerd:
Atlas van het dialect in Vlaanderen van Johan De Caluwe e.a. Een aantrekkelijk en onderhoudend overzichtswerk waarin een beeld wordt geschetst van de rijkdom van het zo gevarieerde dialectlandschap van Vlaanderen. (Lannoo)
Grote geschiedenis van de Nederlandse taal van Jelle Stegeman. Lijvige studie van hoe het Nederlands – grammatica, uitspraak en woordenschat – zich door de eeuwen heen gevormd heeft, en welke invloeden – volken, talen en gebeurtenissen – daar een rol bij hebben gespeeld. (Amsterdam University Press)
Tot in de puntjes … Praktische leestekengids van Miet Ooms. Naslagwerk over het gebruik van leestekens, van punten en komma's tot smileys, maar tegelijkertijd een leesboek over de historie en ontwikkeling van onze interpunctie. (Sterck & De Vreese)
Zeven talen in zeven dagen. Een avonturenboek van Gaston Dorren. Hoe tem je een nieuwe vreemde taal met je kennis van andere talen? Fries, Deens, Noors, Zweeds, Italiaans, Spaans en Portugees zijn makkelijker te doorzien zodra je wat beter gaat letten op grammatica en woordenschat. (Athenaeum - Polak & Van Gennep)
In 2021 won het boek Alles begint met A van Diedrik van der Wal (uitgeverij De Harmonie) de Taalboekenprijs.
Alles begint met A is een lees- en bladerboek waarin de 27 letters van ons alfabet (de ij doet ook mee) worden voorgesteld aan de hand van anekdotes, weetjes en encyclopedische informatie over hun vorm, functie en uitspraak.
Naast Alles begint met A waren vier andere boeken genomineerd:
Buurtaal. Praktische gids voor het Nederlands in België en Nederland van vertaler en variatielinguïst Miet Ooms (Sterck & De Vreese)
Helder mij even op. De beste WoordHoeken uit NRC van taalhistoricus Ewoud Sanders (Walburg Pers)
Het taaldier mens. Over de oorsprong, geschiedenis en gebruik van taal van hoogleraar Jan Pekelder (Uitgeverij Lias)
Taalwetten maken en vinden. Het ontstaan van het Standaardnederlands van etymologe en historisch taalkundige Nicoline van der Sijs (Sterck & De Vreese)
Bekijk hier een artikel over de shortlist bij Trouw.
De jury benoemt dat de schrijver geregeld op een prettig-onnadrukkelijke manier verbanden legt met taalkundige aspecten, bijvoorbeeld als het gaat over klank of pragmatiek, en gaat het tussen alle verstrooiing door ook over taalhistorie – het boek beschrijft immers ook de oorsprong en ontwikkeling van onze letters. Alles begint met A is als het ware een dissertatie in de letter-kunde, waarin een veelheid aan subdomeinen voorbijkomt: typografie, letterfrequentie, schrijfonderwijs, spelling, klanksymboliek, grafologie … tezamen een caleidoscopisch verhaal van de letter-taal der Lage Landen.
Bekijk hier het volledige juryrapport.
De prijs werd 2 oktober 2021 uitgereikt door juryvoorzitter Nelleke Noordervliet in het radioprogramma De Taalstaat. Beluister hier de uitreiking.
De winnaar werd in Trouwbesproken met daarbij een interview over het boek. Daarnaast werd de uitreiking belicht door Neerlandistiek, en verscheen er op die site ook een recensie van het boek.
2020: 15 eeuwen Nederlandse taal van Nicoline van der Sijs
Foto: Bart Versteeg
In 2020 won het boek 15 eeuwen Nederlandse taal van Nicoline van der Sijs (uitgeverij Sterck & De Vreese) de Taalboekenprijs.
15 eeuwen Nederlandse taal beschrijft hoe de taal van de Lage Landen ontstaan is uit het Indo-Europees, de voorouder van de meeste Europese talen, en hoe die taal zich via het Oudnederlands en Middelnederlands ontwikkelde tot het Nederlands van nu. Nicoline van der Sijs beschrijft voor iedere fase hoe de uitspraak, woordvorming en zinsbouw veranderden, en welke maatschappelijke en andere ontwikkelingen daarop van invloed waren. De rode draad: het contact met andere talen is steeds een belangrijke oorzaak geweest van taalveranderingen binnen het Nederlands.
Naast 15 eeuwen Nederlandse taal waren vijf andere taalboeken genomineerd:
Cruijffiaans. Uitspraken, gedachtegoed en voetbalvisie: een thematisch totaaloverzicht van voormalig hoogleraar sportrecht Rob Siekmann (20/10 uitgevers)
De geniale eenvoud van taal. Wat ons allemaal tot talenwonder maakt van hoogleraar Hedde Zeijlstra (Wereldbibliotheek)
De handen van Cicero. Retorische antwoorden op de retoriek van deze tijd van Bas Heijne, Jan Kuitenbrouwer, Arnon Grunberg e.a. (Historische Uitgeverij)
Wat je zegt, gaat vanzelf. 67 opgewekte taalverhalen van taaljournalist Liesbeth Koenen (De Kring).
Volgens de jury heeft 15 eeuwen Nederlandse taal een goed doordachte structuur, en hoewel Van der Sijs vaak ingaat op details en wetenswaardigheden, verliest ze het grote verhaal van de taal nooit uit het oog. Dat alles resulteert in een boek dat zowel voor de liefhebber als voor de kenner een lust is om te lezen, en waar ook de leek veel plezier aan kan beleven. Of zoals een van de juryleden verzuchtte: “Neem een enthousiaste docent Nederlands en dit inspirerende boek, en de toekomst van het schoolvak Nederlands ziet er meteen een stuk rooskleuriger uit.”
De prijs werd 10 oktober 2020 uitgereikt door juryvoorzitter Nelleke Noordervliet in het radioprogramma De Taalstaat. Beluister hier de uitreiking.
De winnaar werd in Trouwbesproken. Daarnaast werd er over de uitreiking geschreven door de NOS en Neerlandistiek. Ook zijn er verscheidene recensies van het boek verschenen, onder meer in Neerlandiaen Trouw.
In 2019 won het boek Babel van taaljournalist Gaston Dorren (uitgeverij Athenaeum – Polak & Van Gennep) de eerste Taalboekenprijs.
Babel portretteert de twintig grootste talen ter wereld (de “reuzentalen”): van het Engels, Chinees, Spaans, Hindi en Arabisch tot het Javaans, Turks, Tamil, Koreaans en Vietnamees. Ze krijgen ieder een hoofdstuk toebedeeld, waarin auteur Gaston Dorren eerst een profiel van de taal schetst met basisgegevens over grammatica, klanken en schrift. Vervolgens schetst hij een portret van de taal, telkens aan de hand van een centrale vraag, bijvoorbeeld: “Wat betekent het nou eigenlijk dat het Russisch ‘verwant’ is aan het Nederlands?”, “Hoe kunnen niet-alfabetische schriften zoals die van India en China dezelfde klus klaren als onze 26 letters?” of “Hoe komt het dat de koloniale veroveringen van het kleine Portugal zijn landstaal wel over de wereld hebben verspreid, maar die van het kleine Nederland niet?”
Naast Babel waren vijf andere taalboeken genomineerd:
Dat gezegd hebbend. Taal in politiek Den Haag na 1950 van hoogleraar Siemon Reker (In Boekvorm)
‘Een mooie mengelmoes’. Meertaligheid in de Gouden Eeuw van de taalkundigen Marc van Oostendorp en Nicoline van der Sijs (Amsterdam University Press)
Het groot Nederlands vloekboek van taalkundige Marten van der Meulen en Het groot Vlaams vloekboek van taalkundige Fieke Van der Gucht (Lannoo)
Het zonderwoorden-boek. Waarom we steeds meer zeggen met emoji van emojideskundige Lilian Stolk (Maven Publishing)
Taal voor de leuk van cabaratière Paulien Cornelisse (eigen beheer)
De jury prees Babel als “een boek dat verrast door zijn opzet, een boek dat voortdurend blijft boeien en dat bovendien zeer prettig geschreven is” en was ook gecharmeerd van de wijze waarop Dorren een karakteristiek aspect van elke taal centraal stelt: “Door deze aanpak krijg je niet alleen een beeld van de taal, maar ook van de cultuur van het land, en van de geschiedenis ervan. Je maakt niet alleen kénnis met de taal, je gaat ook begrijpen waarom ze is zoals ze is. Bovendien leert de lezer en passant ook nog eens heel veel over hoe taal werkt – over taalkunde dus – want Dorren voorziet waar dat nodig is de talige vork en steel van een kundige uitleg.”
De prijs werd 5 oktober 2019 uitgereikt door juryvoorzitter Nelleke Noordervliet op het grote publiekscongres van Onze Taal in Utrecht. Bekijk hier een video van de uitreiking.
