Wat is juist: ‘Die is mijn fiets’ of ‘Dat is mijn fiets’?

Fiets is een de-woord. Je spreekt daarom van de fiets, deze fiets en die fiets. Toch gebruik je soms dit en dat als je het over een fiets of een ander de-woord hebt, namelijk als je iets of iemand wilt introduceren, presenteren of identificeren. Dat kan in zinnen als:

• Dit is nou mijn nieuwe fiets.
• Dat is mijn oude, trouwe fiets.
• Zie je die mevrouw daar vooraan op de foto? Dat is nou mijn moeder.
• Pas op met je commentaar, want dit is wel mijn moeder, hè.

Bijzonder gebruik van dit/dat

Dit, dat, deze en die zijn aanwijzende voornaamwoorden. Je gebruikt dit en dat meestal om naar het-woorden te verwijzen. Met deze en die verwijs je naar de-woorden. Bijvoorbeeld:

• Zie je het huis op de hoek? Dat heb ik net gekocht. (dat verwijst naar het huis op de hoek)
• De nieuwe fiets staat daar. Die heb ik net gekocht. (die verwijst naar de nieuwe fiets)

Maar in de zin ‘Dat is mijn fiets’ is dat op een andere manier gebruikt: het heeft een soort algemeen verwijzende functie. Je verwijst eigenlijk niet naar een specifiek wóórd, zoals fiets, maar naar een ding in de werkelijkheid dat je op dat moment wilt introduceren, presenteren of identificeren – en dat dan toevallig een fiets is. Dat het woord fiets een de-woord is, doet er dan niet toe. 

Als je dat of dit op deze manier gebruikt, past het zich dus niet aan aan het woordgeslacht van datgene waar je naar verwijst. Je gebruikt in zo’n geval altijd een zin met een naamwoordelijk gezegde, dus met een koppelwerkwoord (zoals zijn).

Ook in vraagzinnen worden dit en dat vaak op deze bijzondere manier gebruikt:

• Wie is dat? – Dat is mijn nieuwe vriend.
• Wat is dit? – Dit is een tekst van Isabel.
• Wie zijn dat? – Dat zijn mijn nieuwe collega’s.
• Wat zijn dit? – Dit zijn mijn boeken.

Zoals je ziet kan het ook om iets meervoudigs gaan, zoals collega’s of boeken.

Nieuwe of extra informatie: het

Ook het persoonlijk voornaamwoord het kan op deze manier naar de-woorden verwijzen. Als iets net geïntroduceerd is en je geeft er vervolgens extra informatie over, kun je (naast dit of dat) ook wel het gebruiken:

• Daar loopt mijn buurman weer voorbij. Het blijft toch een vreemde kerel.
• Wat is dat voor een film? – Het is een heel spannende krimi.
• Ik heb gisteren de beste werken van Vermeer gezien. Het waren heel mooie schilderijen.

Het, dit en dat als schijnwerpers

Aan mensen die Nederlands leren, zou je het zo kunnen uitleggen: de woorden dit, dat en het zijn in dit soort zinnen een soort schijnwerpertjes. Ze belichten iets of iemand voor de eerste keer en werpen licht op eventuele extra informatie, of ze presenteren iets als een presentator: ‘Tada! Dit/Dat/Het is …’ Als je er zo’n schijnwerper of presentator bij kunt fantaseren, is het vaak niet goed om met andere verwijswoorden (hij, zij/ze, die) te verwijzen:

• Wat is dat? – Dat is een vuurtoren. (niet: ‘Hij is een vuurtoren’)
• Wat zijn dat? – Het zijn druiven. (niet: ‘Ze zijn druiven’)

• Ik liep net langs de garage om de hoek. Dat schijnt onze nieuwe werkplek te worden. (meestal niet: ‘Die schijnt …’)
• Is dat nou je nieuwe auto? Het lijkt wel een Mercedes! (meestal niet: ‘Hij lijkt …’)

Wat al deze voorbeelden met elkaar gemeen hebben, is dat het zinnen met een naamwoordelijk gezegde zijn, dus met een koppelwerkwoord zoals zijn, schijnen of lijken. Dat koppelwerkwoord wordt altijd gecombineerd met een zelfstandig naamwoord, zoals vuurtoren, druiven, werkplek of Mercedes.

Op het tabblad ‘Achtergrond’ lees je wanneer je in vergelijkbare zinnen toch met andere voornaamwoorden (hij, zij/ze en die) kunt of moet verwijzen.