Wat is het best: Jans fiets of Jan z’n fiets?
In spreektaal en informeel taalgebruik is Jan z’n fiets heel gebruikelijk, net als Emma d’r fiets. In neutraal-zakelijke geschreven taal vind je deze constructie veel minder. Op schrift komen Jans fiets en Emma’s fiets vaker voor.
Jan z’n fiets en Emma d’r fiets zijn zeker niet ‘fout’: het zijn grammaticaal juiste constructies. Ze komen vaak voor in de informele spreektaal en bijvoorbeeld in appjes en berichtjes op sociale media.
In formele taal past dit gebruik van z’n/zijn en d’r/haar niet goed. Dus ‘Von der Leyen haar toespraak werd goed ontvangen’ is niet zo geschikt als het de bedoeling is serieuze, ‘nette’ (schrijf)taal te hanteren. Dan is Von der Leyens toespraak of de omschrijving de toespraak van Von der Leyen een betere keuze.
Vertrouwd of bekend
Jan z’n fiets gebruik je vooral als je Jan ook goed kent. Die vertrouwdheid klinkt ook door in m’n vader z’n werk en de buurvrouw d’r motor. Bij personen die ver van je af staan, komt de constructie met z’n of d’r raar of ironisch over: Máxima d’r toespraak, de paus z’n gebed. Ook de fiets z’n frame en de tas d’r hengsel klinken vreemd, omdat het hier niet om levende wezens gaat. Bij dieren kun je de constructie ook wel gebruiken: onze Minoes d’r gespin, Bello z’n mand.
Eeuwenoude constructie
Constructies zoals Jan z’n/zijn fiets en Emma d’r/haar fiets zijn niet nieuw: ze kwamen in de Middeleeuwen al voor. Klik op het tabblad ‘Achtergrond’ hierboven om hier meer over te lezen.
Blij met deze uitleg?
Met een donatie van € 5 steun je Onze Taal. Bedankt!
Lees ook
Taaladvies.net: Jan z'n broer / Jan zijn broer / Jans broer
Algemene Nederlandse Spraakkunst: Het type 'Jan z'n fiets'
Toch nog een vraag?
Onze taaladviseurs staan elke werkdag voor je klaar.
https://onzetaal.nl/taalloket/vraag-stellen
Oorsprong
Constructies zoals Jan z’n/zijn fiets kwamen in de Middeleeuwen al voor, zoals die here sijn wegen. In de zeventiende eeuw begonnen grammatici ze af te keuren. Daardoor is er in de schrijftaal een negatief oordeel ontstaan: alleen Jans fiets was ‘netjes’ genoeg om op te schrijven. In de spreektaal is de variant Jan z’n fiets nog altijd springlevend, zowel in Nederland als in België. De taalnorm die zegt dat Jan z’n fiets en Eva d’r fiets niet passend zijn in de schrijftaal, leeft ook nog steeds.
De constructie is zo ontstaan. In bijvoorbeeld ‘Ze hebben Jan z’n paard ontstolen’ is Jan eigenlijk het indirect object: zijn paard wordt ‘aan hem’ ontstolen. In de loop van de tijd werd deze zin anders opgevat: Jan z’n paard werd als een bij elkaar horende woordgroep beschouwd. Daardoor werd in zinnen als ‘Ze hebben Jan z’n paard gestolen’ Jan z’n paard als lijdend voorwerp opgevat. Vervolgens ging met ook zinnen maken als ‘Jan z’n paard is gestolen’, waarin Jan z’n paard het onderwerp van de zin is.
Bezits-s
Het alternatief voor Jan z’n fiets is Jans fiets, met een zogenaamde bezits-s. Die bezits-s kun je zowel aan mannennamen als aan vrouwennamen plakken. Dat laatste is historisch gezien vreemd, want de genitief-s hoorde eigenlijk alleen bij mannelijke woorden. De bezits-s is ontstaan uit tweede naamvallen als de dochter des priesters en het huis Jakobs. Al in de Renaissance werd die bezitsvorm meestal vóór het zelfstandig naamwoord gezet: des priesters dochter, Jakobs huis. Bovendien werd de uitgang -s steeds vaker voor vrouwen gebruikt: in de zestiende eeuw kwam bijvoorbeeld mijns moeders tale al voor (‘de taal van mijn moeder’). Eva’s fiets is dus al eeuwenlang algemeen geaccepteerd.
