Kun je hen gebruiken in ‘Daar loopt hen’, dus als enkelvoudig genderneutraal woord?
Ja, ‘Daar loopt hen’ is mogelijk als je verwijst naar een non-binair persoon. Alleen niet iedereen vindt dit gebruik van hen even gewoon. Ook die is mogelijk: ‘Daar loopt die.’
Veel non-binaire personen willen liever niet met hij of zij aangeduid worden, maar met andere – genderneutrale – voornaamwoorden. Daar zijn nog geen echt ingeburgerde woorden voor, maar de opties die het vaakst gebruikt worden, zijn die en hen, met als bezittelijk voornaamwoord diens of hun.
- Die loopt daar met diens fiets aan de hand.
- Hen loopt daar met hun fiets aan de hand.
Als je over een non-binaire persoon schrijft, is het beleefd om je te laten leiden door de voorkeur van die persoon. Als je die voorkeur niet kunt achterhalen, kun je voor een van opties hieronder kiezen.
Die, diegene, diens
Een verwijzing met die past in veel zinnen:
- Daar loopt Kim. Die is zo te zien naar de kapper geweest. (die is onderwerp)
- Waar is Kim eigenlijk? Ik heb die de hele ochtend nog niet gezien. (die is lijdend voorwerp)
Van oorsprong is die een aanwijzend voornaamwoord, waarmee je ook naar personen kunt verwijzen. Zo is bijvoorbeeld ‘Is Bas er al? Nee, die heb ik nog niet gezien’ heel gebruikelijk. Dat maakt die ook een goed bruikbaar woord als je hij/ie/hem of zij/ze/haar wilt vermijden.
Als neutraal bezittelijk voornaamwoord kun je diens gebruiken. Dat verwees vroeger weliswaar naar een man, maar is al enige tijd ook redelijk gangbaar als neutraal verwijswoord. Dat komt doordat de vrouwelijke tegenhanger dier al tientallen jaren sterk verouderd is. Diens heeft als voordeel dat het in vorm mooi aansluit bij die.
- Dat is de kamer van Kim. Die heeft wel tien foto’s op diens bureau staan.
- We hebben Kim en diens inbreng erg gemist in de vergadering.
Na een voorzetsel komt die soms onnatuurlijk over. Diegene past dan vaak iets beter in de zin.
- Daar loopt Kim. Je kunt aan die zien dat die erg sportief is.
- Daar loopt Kim. Je kunt aan diegene zien dat die erg sportief is.
Je kunt er ook voor kiezen om de zin helemaal anders te formuleren, zodat je geen voornaamwoord na een voorzetsel of als meewerkend voorwerp hoeft te gebruiken.
- Daar loopt Kim. Je kunt zien dat die vaak sport.
Hen, hun
Sinds ongeveer 2016 komen hen en hun voor als enkelvoudige verwijswoorden. Bijvoorbeeld:
- Waar is Kim eigenlijk? Hen wil vast weten of hun plan is goedgekeurd.
- Daar loopt Kim. Je kunt aan hen zien dat hen erg sportief is.
- Binnenkort werkt Kim vijf jaar bij ons; we willen hen in het zonnetje zetten.
Deze verwijzingen zijn nog niet heel erg gebruikelijk in het algemene taalgebruik.
Het voordeel van dit gebruik van hen en hun is dat deze woorden als een ‘natuurlijk paar’ klinken. Een nadeel is dat ze nog steeds veel bekender zijn als meervoudige woorden. Ze komen immers ook voor in zinnen als:
- De kinderen zijn laat, maar ik zie hen in de verte aankomen.
- Ze moesten lang wachten, maar de agenten gaven hun uiteindelijk hun papieren terug.
Voor veel mensen klinken zinnen met hen en hun als enkelvoudsvormen daarom nog erg onnatuurlijk.
Combineren?
Het ligt voor de hand om de vorm die steeds met diens te combineren, en de vorm hen steeds met hun. Maar in de praktijk komen die vormen ook door elkaar voor. Bijvoorbeeld:
- Daar loopt Kim. Die sport veel. Je kunt dat goed aan hen zien, want diens/hun lichaam ziet er afgetraind uit.
Blij met deze uitleg?
Met een donatie van € 5 steun je Onze Taal. Bedankt!
‘Nieuwe’ voornaamwoorden
De woorden hen, hun, die, diegene en diens zijn al eeuwen in gebruik. Het zijn dus ‘vertrouwde’ woorden, die een nieuwe functie krijgen als je ermee verwijst naar non-binaire personen.
Er zijn ook geregeld voorstellen gedaan om ‘nieuwe’ woorden te introduceren als non-binair persoonlijk voornaamwoord, zoals lij, qij, vij of xij. Het voordeel van nieuwe woorden is dat er geen geschiedenis aan vastzit: je kunt dus bijvoorbeeld afspreken dat je vij en vijn kiest als nieuwe non-binaire voornaamwoorden. Maar de kans dat deze woorden binnen afzienbare tijd algemeen ingeburgerd raken, is heel klein. Normaal gesproken ontstaan nieuwe woorden vanzelf en groeien veranderingen in woordgebruik en -betekenissen gedurende lange tijd ‘organisch’. Zo heeft het ook een paar eeuwen geduurd voordat het persoonlijk voornaamwoord u volledig opgenomen was in het Nederlands.
De voorstellen voor genderbewust taalgebruik zijn pas sinds 2016 breder bekend. Uiteindelijk zullen alle Nederlandssprekenden samen gaan uitmaken welke vormen gebruikelijk worden.
In het Zweeds is de introductie van een nieuw bedacht genderneutraal voornaamwoord overigens wel vrij soepel verlopen. Erik Jan Grezel heeft daarover in 2020 een artikel in Onze Taal geschreven.
