Wat is juist: kosteloos of kostenloos?

In kosteloos mag officieel geen tussen-n staan, omdat het een afleiding is met het achtervoegsel -loos. Het is officieel ook punteloos, waardeloos, wolkeloos, krachteloos en zelfs ideeëloos.

Alternatieve spelling: kostenloos

Veel mensen associëren koste(n)loos met het meervoud kosten: zij vatten koste(n)loos (letterlijk) op als ‘zonder kosten’. Het is dan ook niet gek dat het woord vaak met een tussen-n geschreven wordt: ‘De computer wordt kostenloos thuisbezorgd’ en ‘Met een annuleringsverzekering kunt u uw reis kostenloos annuleren.’

Wie niet verplicht is de officiële spelling te volgen (dat is iedereen die niet in het onderwijs of bij de overheid werkt), kan kiezen voor deze alternatieve spelling kostenloos.

Ontstaan van kosteloos

Kosteloos (‘gratis, vrij’) is hoogstwaarschijnlijk afgeleid van de enkelvoudsvorm kost. De betekenis is dan ‘wat voor iets betaald moet worden’. Denk ook aan de uitdrukking de kost gaat voor de baat uit (‘om winst of voordeel te kunnen behalen, moet je eerst kosten maken’). In België is kost in deze betekenis nog steeds gangbaar, in Nederland is het meervoud kosten veel gebruikelijker.

Wezenloos

In geheugenloos, gewetenloos, hersenloos, levenloos, meedogenloos, wapenloos en wezenloos staat er wel een n voor loos, maar dit is geen tussen-n. In deze woorden eindigt het eerste deel van zichzelf al op -en. Dan blijft de slot-n staan als -loos erachter wordt gezet.

Alternatieve spellingen op -loos

In de meeste gevallen is het het gebruikelijkst om bij afleidingen op -loos geen tussen-n te schrijven. In sommige gevallen komt de spelling met tussen-n ook geregeld voor. Vaak gaat het dan letterlijk om de betekenis ‘zonder ...’ Bijvoorbeeld: waardenloos betekent letterlijk ‘zonder waarden’ en waardeloos betekent ‘heel slecht’. In de officiële spelling kun je dit verschil niet maken, want officieel is alleen waardeloos goed. Andere voorbeelden:

• bandenloos (‘zonder banden’) (officieel bandeloos)
• gedachtenloos (‘zonder gedachten’) (officieel gedachteloos)
• grenzenloos (‘zonder grenzen’) (officieel grenzeloos)
• ideeënloos (‘zonder ideeën’) (officieel ideeëloos)
• kastenloos (‘zonder kasten’) (officieel kasteloos)
• normenloos (‘zonder normen’) (officieel normeloos)
• puntenloos (‘zonder punten’) (officieel punteloos)
• rechtenloos (‘zonder rechten’) (officieel rechteloos)
• tandenloos (‘zonder tanden’) (officieel tandeloos)
• waardenloos (‘zonder waarden’) (officieel waardeloos)
• wolkenloos (‘zonder wolken’) (officieel wolkeloos)
• woordenloos (‘zonder woorden’) (officieel woordeloos)
• zedenloos (‘zonder zeden’) (officieel zedeloos)