Wat is juist: op de eerste plaats of in de eerste plaats?

In de eerste plaats en op de eerste plaats betekenen allebei ‘vooral’. Bijvoorbeeld:

• Onze Taal is op de eerste plaats een vereniging van taalliefhebbers. 
• Onze Taal is in de eerste plaats een vereniging van taalliefhebbers. 
• De vernieuwingen moeten op de eerste plaats de productie verbeteren. 
• De vernieuwingen moeten in de eerste plaats de productie verbeteren. 

Sommigen hebben een voorkeur voor in de eerste plaats als het wat letterlijker ‘vóór al het andere’ betekent. Het geeft dan aan dat iets op dat moment als het belangrijkst wordt gezien en daarom als eerste genoemd of gezegd wordt. In deze zinnen past in de eerste plaats voor hen daarom beter dan op de eerste plaats:

• In de eerste plaats heet ik u van harte welkom! 
• Afvallen draait in de eerste plaats om een gezonder eetpatroon, en niet om ‘weinig eten’. 

Over het ontstaan van in de eerste plaats naast op de eerste plaats deed vroeger een mooie theorie de ronde: op de eerste plaats zou ‘typisch katholiek’ taalgebruik zijn, en in de eerste plaats ‘typisch protestants’. Zie bijvoorbeeld dit artikel uit de Nieuwe Taalgids (1935).

Op de eerste plaats = ‘bovenaan’

Op de eerste plaats heeft ook de betekenis ‘bovenaan’, met de bijgedachte aan een letterlijke of meer figuurlijke ranglijst:

• De Britse deelnemer eindigde op de eerste plaats.
• Mijn gezondheid komt bij mij op de eerste plaats.

In deze zinnen past in de eerste plaats niet goed.