Is het een adembenemend uitzicht of een adem benemend uitzicht?

Adembenemend bestaat uit het zelfstandig naamwoord adem en de werkwoordsvorm benemend. Dat is een vervoeging van benemen, namelijk het tegenwoordig deelwoord. In een zin als ‘Elias danste maar door, ons de adem benemend met zijn elegantie’ schrijf je adem en de vervoeging benemend los. Dat komt doordat iemand de adem benemen ook uit losse woorden bestaat. De adem is hier het lijdend voorwerp bij het werkwoord benemen.

Maar in zijn adembenemende elegantie heeft adembenemend in z’n geheel de functie van bijvoeglijk naamwoord. Dat blijkt onder meer uit het feit dat het een vergrotende en overtreffende trap heeft: adembenemender - adembenemendst. Een andere aanwijzing is dat het ook een eigen betekenis heeft: ‘indrukwekkend mooi’. De letterlijke betekenis van de adem benemen is verdwenen, wat ook het wegblijven van het lidwoord de verklaart.

Rekening houdend met, voor de hand liggend

Vaak is de hulp van een woordenboek nodig om te bepalen of dit soort combinaties één woord zijn of niet. Bij bijvoorbeeld allesbepalend en vertrouwenwekkend is er niet echt sprake van een eigen betekenis, maar toch zijn dit samenstellingen – waarschijnlijk omdat deze combinaties vaak voorkomen. Frequentie speelt dus ook een rol. Maar het is ook niet altijd doorslaggevend. Kijk maar naar rekening houdend (met) en voor de hand liggend. Deze combinaties zijn volgens de woordenboeken geen samenstellingen. Daarom krijgt het los schrijven de voorkeur, ook al ziet vooral voordehandliggend er helemaal niet zo raar uit.

Muggenetende insecten

Extra lastig wordt het in combinaties als muggenetende insecten, die niet als één woord voorkomen in de woordenboeken en spellinglijsten. Toch kun je ze aan elkaar schrijven. Het geheel is dan en categorieaanduiding, die in de meeste contexten als één geheel wordt opgevat. Je zou zelfs verschil kunnen maken tussen de los geschreven en de aan elkaar geschreven variant: muggenetende insecten zijn dan insecten waarvan het hoofdvoedsel uit muggen bestaat (vaste eigenschap), muggen etende insecten zijn insecten die (‘toevallig’) muggen aan het eten zijn.

Klik op het tabblad ‘Voorbeelden’ hierboven voor een lange lijst met bijvoeglijke naamwoorden als adembenemend, brandwerend, geestverruimend, enz.