Is houd of houdt juist in ‘Houd(t) rekening met een wachttijd’?
‘Houd rekening met een wachttijd’ is juist. Houd is hier een gebiedende wijs en die is gelijk aan de ik-vorm van het werkwoord. Er komt dus geen t achter.
In ‘Houd rekening met een wachttijd’ is houd een gebiedende wijs. De gebiedende wijs is de enige werkwoordsvorm (persoonsvorm) die zonder onderwerp voorkomt.
De gebiedende wijs is gelijk aan de ik-vorm. Er komt daarom geen t achter de stam houd. Het is bijvoorbeeld ook ‘Geef blijk van uw waardering’ en ‘Maak werk van je werk.’ In deze zinnen zijn geef en maak gebiedende wijzen. Er is geen reden om bij werkwoorden als houden, waarvan de stam eindigt op een d, wél een t toe te voegen in de gebiedende wijs. De regel dat de gebiedende wijs gelijk is aan de ik-vorm, geldt voor alle werkwoorden.
Meer voorbeelden van zinnen waarin houd een gebiedende wijs is:
- Houd uw kaartjes gereed!
- Houd de computer virusvrij.
- Houd bij wie er als eerste arriveren!
- Houd je hoofd erbij.
- Houd me op de hoogte!
- Houd uw stad schoon!
- Genoeg nu, houd verder maar je mond!
- Weggebruiker, houd afstand!
Wel een aansporing, geen gebiedende wijs
Er zijn ook zinnen die aansporingen zijn, maar toch geen gebiedende wijs bevatten. Dan staat er wél een onderwerp in de zin. In de zinnen hieronder is u telkens het onderwerp.
Blij met deze uitleg?
Met een donatie van € 5 steun je Onze Taal. Bedankt!
Als het onderwerp u is, is stam + t juist:
- Houdt u rekening met een wachttijd. (u is het onderwerp)
- Houdt u uw kaartjes gereed. (u is het onderwerp)
- Houdt u alstublieft voldoende afstand. (u is het onderwerp)
Deze zinnen zijn vergelijkbaar met ‘Brengt u uw kaartjes mee’ en ‘Geeft u uw jas en tas gerust af bij de receptie.’ In deze zinnen is goed te horen dat stam + t in deze aansporende zinnen juist is: u is het onderwerp.
Klik op het tabblad ‘Oefenen’ om een testje te maken. Wil je meer weten over de geschiedenis van de gebiedende wijs? Klik dan op het tabblad ‘Achtergrond’.
Hoe zat het vroeger?
De ontleding van zinnen als ‘Houdt u rekening met een wachttijd’ is in de loop van de negentiende en twintigste eeuw veranderd. Vroeger werd houdt hier namelijk wél als een gebiedende wijs gezien. Houdt werd dan opgevat als het meervoud van de gebiedende wijs houd. ‘Houd u rekening met een wachttijd’ was dus een aansporing gericht aan één persoon, en ‘Houdt u rekening met een wachttijd’ was gericht aan meer personen. (Het persoonlijk voornaamwoord u kon (en kan) namelijk zowel op één persoon als op meer personen betrekking hebben.) Men gebruikte ook aansporingen als ‘Ga u toch zitten, mijnheer!’ (meervoud: ‘Gaat u toch zitten, heren!’) en ‘Loop u vooral door, mevrouw!’ (meervoud: ‘Loopt u vooral door, dames!’).
Eerste verandering
Er zijn inmiddels twee dingen veranderd. Het eerste is dat vormen als ‘Ga u toch zitten!’ en ‘Loop u vooral door!’ echt verouderd zijn. ‘Gaat u toch zitten!’ en ‘Loopt u vooral door!’ zijn nu juist. U is als onderwerp gaan fungeren en dat leidde tot stam + t. Ook in ‘Houdt u toch uw hoofd erbij!’ is daarom stam + t juist: houdt. Je kunt het verschil tussen houd en houdt weliswaar niet horen, maar een werkwoord als houden wordt hetzelfde behandeld als een werkwoord als gaan. Sterker nog: het werkwoordsysteem is gebaseerd op een consequente toepassing van de regels. De regels worden op álle werkwoorden toegepast; het maakt bij de tegenwoordige tijd daarbij niet uit of de stam op een d, p of a of wat voor letter dan ook eindigt. Het is immers ook hij maakt én hij bereidt (beide stam + t). Dus als het nu ‘Gaat u toch zitten!’ is (stam + t), is het ook ‘Houdt u toch uw hoofd erbij!’ (stam + t).
Tweede verandering
De tweede verandering heeft betrekking op het meervoud van de gebiedende wijs, en dus op zinnen als ‘Houdt allemaal 5 mei vrij in uw agenda’ en ‘Pakt allemaal uw pen!’ Ook deze zinnen zijn inmiddels verouderd. In vaste combinaties kom je de meervouds-t van de gebiedende wijs nog weleens tegen (‘Komt allen tezamen ...’, ‘Hoort, zegt het voort!’), maar in het hedendaagse taalgebruik heeft de gebiedende wijs maar één vorm: zonder t. Dat geldt voor alle werkwoorden, ook voor de werkwoorden waarvan de stam eindigt op een d. Het is ‘Pak allemaal uw pen!’ en ‘Bewaar jullie brood voor straks!’ (zonder t), en dus ook ‘Houd allemaal 5 mei vrij in uw agenda!’ en ‘Houd jullie hoofd erbij!’ (zonder t). Ook hier geldt: het werkwoordsysteem is gebaseerd op een consequente toepassing van de regels: de regels worden op álle werkwoorden toegepast. Als ‘Pak uw pen!’ geen t krijgt, krijgt ‘Houd uw mond!’ ook geen t.
De meervouds-t van de gebiedende wijs is al lange tijd verdwenen uit de dagelijkse praktijk. In het boek Eenige belangrijke verschijnselen uit het leven der Nederlandsche taal; een leerboek ten dienste van candidaten voor de hoofd-acte uit 1924 staat: “De imperatief [= gebiedende wijs] heeft één vorm: de praesensstam van het werkwoord.
Het gaat niet aan voor te schrijven, dat de imperatief meerv. moet de bestaan uit stam + t. Noch in de omgangstaal, noch in de geschreven taal wordt een dergelijke vorm meer gebruikt.”
Steunpronomen
Er blijft nog één vraag over. Hierboven staat namelijk dat u in ‘Ga u toch zitten, mevrouw!’ vroeger geen onderwerp was. Maar welke functie had het dan? In feite had u daar geen duidelijke grammaticale functie. Het is weleens als een ‘steunpronomen’ (een ‘steun-voornaamwoord’) benoemd. Het toevoegen van u verzachtte de gebiedende wijs een beetje tot een vriendelijk/beleefd verzoek. ‘Ga u toch zitten!’ was dus beleefder (minder dwingend) dan ‘Ga toch zitten!’ Tegenwoordig is ‘Gaat u zitten!’ de beleefdere variant van ‘Ga zitten!’, waarin u als onderwerp fungeert.
Heb je zin om te oefenen met houd en houdt? Doe dan deze test!
Online training
Vond je de test lastig? Dan is onze online training werkwoordspelling iets voor jou. In deze training krijg je niet alleen meer uitleg over de gebiedende wijs, maar over over álle vormen van het werkwoord. Met behulp van filmpjes, stroomschema’s en oefeningen schrijf je alle werkwoorden binnen de kortste keren foutloos!
