Wat is juist: ‘Ik besef me dat het moeilijk wordt’ of ‘Ik besef dat het moeilijk wordt’?

Beseffen betekent ‘goed begrijpen, bewust stilstaan bij’. Als je me toevoegt in een zin als ‘Ik besef dat het moeilijk wordt’, maak je volgens veel mensen een fout. Ik besef me, hij besefte zich, wij beseften ons enz. komen echter vaak voor. In lijstjes met taalergernissen heeft ik besef me dat ... een hoge notering.

Beseffen is niet wederkerend

Het bezwaar tegen ik besef me dat ... is dat beseffen van oorsprong geen wederkerend werkwoord is. Het wordt dus zonder wederkerend voornaamwoord gebruikt. Juist zijn dus:

• Je beseft toch wel dat jullie dan moeten verhuizen? (en niet: je beseft je toch wel ...)
• De auteur besefte nauwelijks dat ze de literatuurprijs gewonnen had. (en niet: de auteur besefte zich nauwelijks ...)
• Ze hebben nooit beseft hoeveel ze aan hun oma te danken hebben. (en niet: ze hebben zich nooit beseft ...)

Het werkwoord beseffen gedraagt zich dus anders dan bijvoorbeeld zich realiseren, dat wél een wederkerend werkwoord is. In de volgende zinnen moet daarom een wederkerend voornaamwoord staan:

• Ik realiseer me dat het moeilijk wordt. (me is het wederkerend voornaamwoord dat bij ik hoort)
• Jullie realiseren je toch wel dat jullie dan moeten verhuizen? (je is het wederkerend voornaamwoord dat bij jullie hoort)
• Zij hebben zich nooit gerealiseerd hoeveel ze aan hun oma te danken hebben. (zich is het wederkerend voornaamwoord dat bij zij hoort)

Waarom hebben veel taalgebruikers de neiging om beseffen wederkerend te maken? Volgens de Taalprof lijkt het erop dat we werkwoorden die een ‘mentale handeling’ beschrijven, graag wederkerend gebruiken. Vergelijk: ‘Ik bedenk me dat ik nog boodschappen moet doen’, ‘Je kunt je wel indenken dat ik schrok!’, ‘Ik geneerde me voor mijn dronken oom’ en ‘Ik nam me voor geen suiker meer te eten.’

De woordenboeken van Van Dale vermelden zich beseffen trouwens wel, maar waarschuwen dat dit “niet algemeen” en “minder juist” is.