Wat is juist: ‘Ik bedenk me net dat de melk op is’ of ‘Ik bedenk net dat de melk op is’?

Sommige mensen geven de voorkeur aan de zin zonder me: ‘Ik bedenk net dat de melk op is.’ Voor de meeste mensen is ‘Ik bedenk me net dat de melk op is’ echter een prima zin, vergelijkbaar met ‘Ik realiseer me net dat de melk op is.’

Drie betekenissen van zich bedenken

Zich bedenken heeft grofweg drie betekenissen.

1. ‘Van gedachten veranderen’, bijvoorbeeld: ‘Ik wilde boodschappen doen, maar ik bedacht me toen ik zag dat het regende.’
2. ‘Nadenken over, overwegen’, bijvoorbeeld: ‘Zonder me te bedenken gaf ik haar een sleutel van ons huis.’
3. ‘Tot het besef of inzicht komen, zich realiseren’, bijvoorbeeld: ‘Ik bedenk me net dat de melk op is.’

De derde betekenis staat nog niet zo lang in de woordenboeken. Zo vermeldt Van Dale pas vanaf 2005 (de veertiende druk) dat zich bedenken ook wederkerend wordt gebruikt, dus net als zich realiseren.

Zich bedenken was vroeger al ‘zich realiseren’

Als we verder teruggaan in de tijd, zien we iets interessants. Zich bedenken kwam namelijk eeuwen geleden al voor in de betekenis ‘tot het inzicht komen dat ..., zich realiseren dat ...’ In het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT, 1896) staat bij zich bedenken: “Door overweging tot de overtuiging komen die door een bijzin wordt te kennen gegeven.” Het WNT geeft een citaat van Justus van Effen uit 1734: “Zo dra ik my bedagt, dat overal waar menschen zyn, menschelyke goede, en kwade hoedanigheden noodzaakelyk (...) plaats moesten hebben, bespeurde ik dat (...)”. Het WNT noemt deze betekenis “thans [eind negentiende eeuw dus, toen dit deel van het WNT werd gemaakt] verouderd”. In de laatste decennia van de twintigste eeuw is zich bedenken kennelijk weer algemeen in gebruik gekomen in de betekenis ‘zich realiseren’.