Wat is het verschil tussen een afleiding en een samenstelling?

Samenstellingen: alle delen kunnen zelfstandig voorkomen

Samenstellingen bestaan bijvoorbeeld uit twee zelfstandige naamwoorden: huis en deur worden samen huisdeur. Maar ook andere (langere) combinaties zijn mogelijk:

• langetermijnplanning bestaat uit een bijvoeglijk naamwoord (lang) en twee zelfstandige naamwoorden (termijn en planning)
• spinnewiel bestaat uit een deel van het werkwoord spinnen en het zelfstandig naamwoord wiel 
• bovenhuis bestaat uit het bijwoord boven en het zelfstandig naamwoord huis
• tv-programma  bestaat uit de afkorting tv en het zelfstandig naamwoord programma
• 24-jarig bestaat uit het getal 24 en het bijvoeglijk naamwoord jarig

Al deze woorddelen kunnen ook zelfstandig in een zin voorkomen.

Afleidingen: niet alle delen kunnen zelfstandig voorkomen

Afleidingen zijn woorden waarvan níét alle delen zelfstandig kunnen voorkomen. Verkleinwoorden, meervouden en werkwoordsvervoegingen zijn voorbeelden van afleidingen: bloempje (-pje is geen zelfstandig woord, maar een achtervoegsel), typiste (met -e afgeleid van typist, dat zelf ook weer een afleiding is van de werkwoordsstam typ met het achtervoegsel -ist), baby’s (een afleiding van baby) en suisde (een afleiding van suizen). In de afleiding berusting is be- een voorvoegsel en -ing een achtervoegsel. In hartelijk en hartig zijn -elijk en -ig achtervoegsels.

Proza-auteur, prozaïsch

Het verschil tussen samenstellingen en afleidingen blijkt bijvoorbeeld bij klinkerbotsing. Bij samenstellingen haal je de ‘botsende’ klinkers uit elkaar met een streepje: proza-auteur, zee-eend, politie-informant. Bij afleidingen gebruik je een trema om aan te geven bij welke klinker de nieuwe lettergreep begint: prozaïsch, kanoën, beïnvloeden, beëindigen.

Ook bij cijfers, symbolen en afkortingen is er een verschil. Er staat een streepje in samenstellingen als 80-jarige, 50+-doelgroep en sms-bericht. In afleidingen als A4’tje, 50+’er, D66’er, sms’je en sms’en staat een apostrof.