Tussenkopjes maken teksten toegankelijker 

Tussenkopjes zijn de wegwijzers in je tekst. Als je steeds boven enkele samenhangende alinea’s een duidelijk kopje zet, wordt je tekst toegankelijker en behapbaarder voor de lezer en daarmee ook duidelijker.

Tussenkopjes hebben verschillende functies:

• Ze maken duidelijk hoe je tekst is opgebouwd: wat de thema’s en subthema’s zijn die je gaat bespreken.
• Ze helpen je lezers om snel de informatie te vinden die ze in een tekst zoeken.
• Ze geven ‘lucht’ op een (web)pagina en zorgen ervoor dat je tekst uit ‘hapklare brokken’ bestaat.
• Ze trekken de aandacht en maken je lezer nieuwsgierig.

Het verschilt per tekstsoort welke functies het belangrijkst zijn. In een bijsluiter of gebruiksaanwijzing helpen de kopjes de lezer snel te vinden wat die zoekt. In een onderzoeksrapport, nota of scriptie laten ze vooral de opbouw van je tekst zien. En in een blog, website-, kranten- of tijdschriftartikel wil je met je kopjes misschien vooral de aandacht trekken.

Hoe concreter hoe beter

Voor de kopjes van een informatieve brief, brochure of webtekst voor een breed publiek, bijvoorbeeld van de overheid, geldt: hoe informatiever, explicieter en concreter, hoe beter.

1. Laat het kopje duidelijk aankondigen welke informatie eronder te lezen is.

2. Formuleer een kopje vanuit de lezer: sluit dus aan bij vragen die je lezers zullen hebben.

3. Wees concreet en zo expliciet mogelijk. Dat wil zeggen dat je algemene woorden als product, nadeel, voordeel, aspect, maatregel zo veel mogelijk vermijdt en kiest voor een concreet woord dat past bij de situatie. Bijvoorbeeld:

• Liever ‘kenmerken van uw hypotheek’ dan ‘kenmerken van het product’.
• Liever ‘avondklok vanaf 21.00 uur’ dan ‘aanvullende maatregel’.
• Liever ‘een hoger pensioen’ dan alleen ‘voordeel’.

4. Laat een of meer woorden uit de tekst terugkomen in het kopje.

Verschillende mogelijkheden

Los van de vier tips hierboven is er veel variatie mogelijk in de formulering van de kopjes:

• Bel de huisarts als de jeuk erger wordt
• Verergering van de jeuk
• Als de jeuk erger wordt
• De huisarts weet raad als de jeuk erger wordt
• Wat te doen als de jeuk erger wordt

Tussenkopjes kunnen de vorm van een vraag hebben. Het gaat dan bij voorkeur om de vraag die bij de lezers kan opkomen.

• Wat doe je als de jeuk erger wordt?
• Waar kunt u zich aanmelden?
• Wilt u meer informatie?
• Waar vind ik meer informatie?

Lees meer over de voor- en nadelen van tussenkopjes in de vraagvorm.  

Genre

De tekstsoort bepaalt voor een deel welke tussenkopjes geschikt zijn. Een beschrijvende tekst over verschillende typen anticonceptie kan bijvoorbeeld korte kopjes hebben met de namen van de methoden:

• Condoom
• Pil
• Spiraaltje
• Periodieke onthouding

In de bijsluiter bij bijvoorbeeld de pil is het beter om zo duidelijk en concreet mogelijk aan te geven welke informatie de lezeres onder een kopje kan verwachten. Een kopje ‘Zwanger’ is dan te beknopt. Beter is bijvoorbeeld: ‘Wanneer u zwanger wilt worden’ of ‘Hoe groot is de kans om toch zwanger te worden?’

In veel adviesteksten, nota’s en wetenschappelijke artikelen met een vaste opbouw geven de tussenkopjes de structuur en opbouw van de tekst aan: ‘Inleiding’, ‘Advies’, ‘Probleemschets’, ‘Toelichting’, ‘Conclusie’. Met iets meer woorden kun je de lezer ook hier meer informatie geven over de inhoud:

• Inleiding in het huidige onderwijs in de kwantumfysica
• Advies om de kwantumfysica in 5 vwo te behandelen
• Voorbeelden van geslaagde lessen kwantumfysica

Het tussenkopje als extra

Veel lezers laten de inhoud van een tussenkopje niet goed tot zich doordringen. Ze nemen de kopjes wel waar als ‘wegwijzers’, maar nemen de inhoud niet in zich op.

Je tekst moet dus ook zónder tussenkopjes duidelijk zijn. Vandaar de volgende tips:

1. Zet belangrijke informatie altijd in de tekst zelf en nooit alleen in een kopje.

2. Verwijs in de tekst niet naar het tussenkopje, want het kopje maakt geen deel uit van de alinea. Dus liever niet: 

Drie soorten pensioenregelingen
De eerste is de eindloonregeling.

Wel duidelijk:

Drie soorten pensioenregelingen
Er zijn drie soorten pensioenregelingen. Om te beginnen de eindloonregeling.

Als de eerste zin van een alinea meteen de belangrijkste mededeling bevat (de kernboodschap), dan kun je ook die zin vet maken en als een soort kopje gebruiken. Dit wordt wel een ‘inhoudelijk tussenkopje’ genoemd, al is het eigenlijk geen tussenkopje meer, maar meer een deel van de tekst zelf. Deze methode komt weleens voor in brieven en brochures van gemeenten:

Er zijn drie soorten pensioenregelingen. De eerste is de eindloonregeling. Daarbij bepaalt het loon van je laatste baan de hoogte van je pensioen.

De opmaak van een tussenkopje

Houd bij de vormgeving van je tussenkopjes rekening met de huisstijl van de organisatie. Daarin kan bijvoorbeeld staan welke kleur, lettersoort of grootte tussenkopjes moeten hebben.

Dit zijn heel gebruikelijke kenmerken van tussenkoppen:

• De tussenkop past op één regel. Dus als je tekst smalle kolommen heeft, is de tussenkop kort.
• De tussenkop valt meteen op als je de tekst ziet. Hij heeft bijvoorbeeld een andere kleur, andere grootte of ander lettertype. De tussenkop kan ook vet of cursief zijn, of een combinatie van deze kenmerken hebben.
• Er staat geen tussenkop direct na een hoofdstuk- of paragraaftitel.
• Boven de tussenkop is meer witruimte dan eronder. Het kopje staat dus dichter bij de tekst die volgt, dan bij de tekst die eraan voorafgaat.
• De tussenkop begint met een hoofdletter.
• Na de tussenkop staat geen punt. Een uitroepteken of vraagteken kan wel.