Wat is het verschil tussen niet in het minst en niet het minst?

Niet in het minst betekent letterlijk ‘nog niet eens voor het minste deel’, dus ‘helemaal niet’. Niet het minst betekent ‘niet in de laatste plaats’, dat wil zeggen: ‘in de eerste plaats, vooral’.

In de volgende zinnen wordt niet in het minst gebruikt in de betekenis ‘helemaal niet’:

Zij zag dat haar project niet in het minst geslaagd was. (Dit betekent dat nog niet het minste deel van het project geslaagd was: het project is volkomen mislukt.)
Ik ben me er niet in het minst van bewust iets te hebben verklapt. (Dit betekent dus: ‘Ik ben me er helemaal niet van bewust iets te hebben verklapt.’)

Niet het minst gebruiken we als we ‘vooral’ bedoelen:

Zij bedankte de conferentiecommissie, de sprekers, het bestuur en niet het minst de ‘gewone’ deelnemers. (Zij bedankte dus vooral ook de gewone deelnemers.)
Ik ben me er niet het minst van bewust iets te hebben verklapt. (‘Ik ben me er zeker van bewust iets te hebben verklapt.’)

De uitdrukking niet het minst wordt in de praktijk steeds minder gebruikt. Veel mensen voegen altijd in toe: daardoor heeft de uitdrukking niet in het minst er de betekenis ‘vooral’ bij gekregen. Hoewel dit van oudsher onjuist is, is niet in het minst dus inmiddels een synoniem van niet het minst. Een vergelijkbare ontwikkeling heeft zich voorgedaan bij op een haar (na) missen.