Wat is een hypallage?
Een hypallage is een stijlfiguur waarbij er sprake is van een bepaalde betekenisverschuiving. Bijvoorbeeld een luie stoel: de stoel zelf is dan niet lui, maar wie erin zit.
Hypallage betekent letterlijk ‘verwisseling’. Het gaat om een bijzondere combinatie van een bijvoeglijk naamwoord en een zelfstandig naamwoord. In die combinatie verschuift er iets in de relatie tussen deze woorden: het bijvoeglijk naamwoord staat weliswaar voor zijn kern, maar het verwijst naar iets of iemand anders, bijvoorbeeld de waarnemer, zoals in de luie stoel. Of naar het woord dáárna, zoals in een goed glas wijn en een lekker bordje soep.
De hypallage is een vorm van metonymisch of indirect taalgebruik.
Blij met deze uitleg?
Met een donatie van € 2 steun je Onze Taal. Bedankt!
Toch nog een vraag?
Onze taaladviseurs staan elke werkdag voor je klaar
Bel 085 00 28 428(gebruikelijke belkosten, geen extra kosten)
Of stel je vraag via social media of per mail
Vermoedelijk de bekendste voorbeelden van hypallage zijn:
- een warme bakker: niet de bakker is warm, maar het brood dat de bakker zelf bakt
- een luie stoel: niet de stoel is lui, maar wie erin gaat zitten (of de manier waarop die gaat zitten)
Nog meer voorbeelden van deze stijlfiguur zijn:
- een elektrische fietser (niet de fietser is elektrisch, maar de fiets)
- een goed glas wijn (niet het glas is goed, maar de wijn)
- een lekker bordje soep (niet het bordje is lekker, maar de soep)
- een droevige gebeurtenis (de gebeurtenis is niet droevig, maar ze wekt droefheid op)
- een gezonde maaltijd (de maaltijd is niet gezond, maar degenen die de maaltijd eten blijven gezond)
- een glijdende schaal (niet de schaal glijdt, maar iets anders verandert geleidelijk)
- een lekker recept (niet het recept is lekker, maar de maaltijd die je ermee maakt)
- een lopend buffet (niet het buffet loopt, maar de mensen die het eten)
- een mobiel nummer (niet het nummer is mobiel, maar degene die de telefoon met dat nummer heeft)
- een sexy pak (het pak is niet sexy, maar degene die het draagt)
- een sociale huurwoning (niet de huur of de woning is sociaal, maar het idee erachter)
- een staande ovatie (niet de ovatie staat, maar de mensen die klappen)
- een staande receptie (niet de receptie staat, maar de bezoekers)
- een verstandige beslissing (de beslissing is niet verstandig, maar degene die de beslissing neemt)
Herkomst van hypallage
Hypallage komt uit het klassiek Grieks. Het Griekse hupallagè betekende ‘verandering, verwisseling’. Het bestaat uit het voorzetsel hupo-, dat ‘onder’ betekent, en een vorm van het werkwoord allassein, dat de betekenis ‘verruilen’ heeft.
uitspraak
Je spreekt hypallage in het Nederlands gewoonlijk uit als ‘hiep-álla-gee’, met de klemtoon op al. Af en toe komt ook de ‘Franse’ uitspraak ‘hie-pa-lá-zjuh’ voor.
