Wat is een hypallage?

Een hypallage is een stijlfiguur waarbij er sprake is van een betekenisverschuiving. Bijvoorbeeld een luie stoel: de stoel zelf is dan niet lui, maar wie erin zit, zit er lui bij.

Het woord hypallage betekent letterlijk ‘verwisseling’. In een luie stoel hoort lui niet echt bij stoel, maar zegt het eigenlijk iets over de manier waarop je in die stoel zit. Je verwisselt dus datgene waarover lui iets zegt, namelijk de manier van zitten, met een ander woord, namelijk stoel.

Bij een hypallage gaat het dus om een bijzondere combinatie van een bijvoeglijk naamwoord (zoals lui) en een zelfstandig naamwoord (zoals stoel). Het bijvoeglijk naamwoord verwijst niet direct naar het zelfstandig naamwoord dat erachter staat, maar naar iets of iemand anders. Dat andere of die andere persoon noem je niet, maar toch denk je er meteen aan. Een ander bekend voorbeeld van een hypallage is een warme bakker: niet de bakker zelf is warm, maar het brood dat die bakker bakt wel. Een warme bakker bakt zijn brood dus zelf.

Het bijvoeglijk naamwoord kan ook verwijzen naar het woord dat achter het eerste zelfstandig naamwoord staat, zoals in een goed glas wijn: niet het glas is goed, maar de wijn die erin zit. Andere voorbeelden zijn een warm bord eten, een dure doos bonbons, een mooi stukje muziek.

Wil je meer voorbeelden van de stijlfiguur hypallage zien? Klik dan op het tabblad ‘Voorbeelden’ hierboven.

Uitspraak van hypallage

De gebruikelijkste uitspraak van hypallage is ‘hie-pa-la-gee’. Je hoort ook weleens ‘hie-pa-lá-zje’. De eerste uitspraak klopt als je uitgaat van het Grieks. Maar hypallage is via het Frans in het Nederlands terechtgekomen. In het Frans is de uitspraak ‘hie-pa-lá-zj(e)’. Er is dus voor beide uitspraken iets te zeggen.

De hypallage is een vorm van metonymisch of indirect taalgebruik.

Blij met deze uitleg?

Met een donatie van € 5 steun je Onze Taal. Bedankt!

Toch nog een vraag?

Onze taaladviseurs staan elke werkdag voor je klaar.

Stel hier je vraag

Meer voorbeelden van de stijlfiguur hypallage:

een elektrische fietser (niet de fietser is elektrisch, maar de fiets)
een goed glas wijn (niet het glas is goed, maar de wijn)
een lekker bordje soep (niet het bordje is lekker, maar de soep)
een luie stoel (niet de stoel is lui, maar wie erin gaat zitten, of de manier waarop die gaat zitten)
een droevige gebeurtenis (de gebeurtenis is niet droevig, maar ze wekt droefheid op)
een gezonde maaltijd (de maaltijd is niet gezond, maar degenen die de maaltijd eten blijven gezond)
een glijdende schaal (niet de schaal glijdt, maar iets anders verandert geleidelijk)
een lekker recept (niet het recept is lekker, maar de maaltijd die je ermee maakt)
een lopend buffet (niet het buffet loopt, maar de mensen die het eten)
een mobiel nummer (niet het nummer is mobiel, maar degene die de telefoon met dat nummer heeft)
een sexy pak (het pak is niet sexy, maar degene die het draagt)
een sociale huurwoning (niet de huur of de woning is sociaal, maar het idee erachter)
een staande ovatie (niet de ovatie staat, maar de mensen die klappen)
een staande receptie (niet de receptie staat, maar de bezoekers)
een warme bakker (niet de bakker is warm, maar het brood dat de bakker zelf bakt)
een verstandige beslissing (de beslissing is niet verstandig, maar degene die de beslissing neemt)

Blij met deze uitleg?

Met een donatie van € 5 steun je Onze Taal. Bedankt!

Herkomst van hypallage

Hypallage komt uit het klassiek Grieks. Het Griekse hupallagè betekende ‘verandering, verwisseling’. Het bestaat uit het voorzetsel hupo-, dat ‘onder’ betekent, en een vorm van het werkwoord allassein, dat de betekenis ‘verruilen’ heeft.

Uitspraak

Je spreekt hypallage in het Nederlands gewoonlijk uit als ‘hie-pál-la-gee’, met de klemtoon op pal. Af en toe komt ook de ‘Franse’ uitspraak ‘hie-pa-lá-zjuh’ voor.