Wat is juist: ‘Ze was een van de eersten die de grap doorhad’ of ‘... doorhadden’?

In de zin ‘Ze was een van de eersten die de grap doorhadden’ verwijst die naar eersten. Dat is een meervoud, dus dan ligt het voor de hand te kiezen voor de persoonsvorm doorhadden (ook een meervoud). Maar als die voor je gevoel eerder verwijst naar een (van de), zul je geneigd zijn te kiezen voor het enkelvoud doorhad. Ook dat is grammaticaal mogelijk. In dit soort zinnen komt dan ook zowel een meervoud als een enkelvoud voor. Wel lijkt er in de praktijk nog steeds sprake te zijn van een taalnorm waarbij het meervoud de voorkeur krijgt.

Nadruk op het individu of op de groep?

Wie kiest voor het enkelvoud in ‘Ze was een van de eersten die de grap doorhad’ heeft vooral het individu om wie het gaat (de ‘ze’) voor ogen. Wie kiest voor het meervoud doorhadden, denkt vooral aan de groep mensen die de grap uiteindelijk begrepen (van wie de ‘ze’ er één was). De Algemene Nederlandse Spraakkunst, hét grammaticawerk van het Nederlands, illustreert dit verschil met onder meer de volgende zinnen:

• Een van hen die het kunnen weten, is Dick. (= ‘Een uit de groep van mensen die het kunnen weten, is Dick’)
• Een van hen die het kan weten, is Dick. (= ‘Iemand die het kan weten, is Dick’)

In een zin als ‘Zweden is een van de landen die vooroplopen/vooroploopt als het gaat om duurzaamheid’ is ook het meervoud én het enkelvoud mogelijk. Als je kiest voor het meervoud vooroplopen denk je vooral aan de verzameling landen die het goed doen wat duurzaamheid betreft. Als je kiest voor het enkelvoud vooroploopt, is de zin vooral een uitspraak over Zweden. Die verwijst dan naar een (van de).

Zinnen als ‘Zweden is een van de landen dat vooroploopt als het gaat om duurzaamheid’ komen eigenlijk nooit voor. Dat klinkt hier vreemd. Het zou moeten verwijzen naar (het) land, maar dit enkelvoud staat niet in de zin en je vult het ook niet in gedachten aan na een. Ook in de zin met het enkelvoud vooroploopt klinkt alleen die goed. Die verwijst naar naar een (van de). 

Taalnorm: meervoud is juist

In ‘Ze was een van de eersten die de grap doorhad(den)’ is het meervoud én het enkelvoud grammaticaal gezien juist. Toch geldt er al lange tijd een taalnorm die zegt dat alleen het meervoud juist is. Deze taalnorm houdt hardnekkig stand in de praktijk. Dat is bijzonder, omdat bijvoorbeeld Taaladvies.net, de taaladvieswebsite van de Nederlandse Taalunie, zowel het meervoud als het enkelvoud in dit soort zinnen ‘standaardtaal’ noemt.

Klik op het tabblad ‘Voorbeelden’ voor meer voorbeeldzinnen met deze constructie.