Wanneer schrijf je dankzij en wanneer dank zij?

Dankzij komt bijvoorbeeld voor in zinnen als deze:

• Dankzij het goede werk van mijn collega’s, hebben we de opdracht binnengehaald.
• We gingen met 0-0 de rust in, vooral dankzij enkele geweldige reddingen van onze keeper.
• Dankzij jou haalde ik de trein.

Dankzij is in deze zinnen een voorzetsel.

Dank zij schrijf je alleen met een spatie in een zin als ‘Dank zij u, o Heer.’ Zij is hier de aanvoegende wijs (conjunctief) van het werkwoord zijn. Die aanvoegende wijs gebruiken we in het Nederlands alleen nog in vaste constructies als ‘Leve de koning!’

Dankzij: positief of neutraal?

Voor veel mensen heeft dankzij een positieve bijklank. Het is voor hen een voorzetsel dat uitdrukt wat of wie eraan heeft bijgedragen dat iets goed is gegaan of goed is afgelopen. Toch komt het ook al lange tijd voor in de neutrale betekenis ‘door’. In die betekenis past dankzij ook in zinnen als:

• Dankzij het coronavirus lag het werk in 2020 en 2021 in veel bedrijven stil.
• Dankzij het slechte weer ging de picknick niet door.

Al in 1910 merkte de redactie van het historische Woordenboek der Nederlandsche Taal op dat dank zij (toen nog met een spatie) “vaak met zeer verzwakte beteekenis” werd gebruikt, “om een persoon of zaak als oorzaak aan te wijzen”. Er zijn echter nog steeds mensen die dankzij alleen als positief woord goedkeuren. Het beste alternatief in niet-positieve contexten is dan het voorzetsel door:

• Door het coronavirus lag het werk in 2020 en 2021 in veel bedrijven stil.
• Door het slechte weer ging de picknick niet door.

Andere alternatieven zijn vanwege, wegens, ten gevolge van en door toedoen van, maar die komen nogal formeel over.