Wat betekent een veeg teken en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Een veeg teken is een zeer slecht voorteken. Als iets een veeg teken wordt genoemd, voorspelt dat dus weinig goeds.

Veeg is hier een verouderd bijvoeglijk naamwoord dat hier ‘onheilspellend’ betekent. Het komt zeker al sinds de dertiende eeuw voor in het Nederlands. Veeg is helemaal terug te herleiden tot het Protogermaans. Dat is de taal die aan de basis ligt van alle huidige Germaanse talen, waaronder het Nederlands, Duits en Engels. In het Protogermaans betekende faiha, faigja ‘vijandig’ en later ‘ten dode gedoemd, ten dode opgeschreven’. Die laatste betekenis ontstond doordat een vijand volgens het Oudgermaanse recht vogelvrij werd, omdat hij de vrede had verbroken. De vijand was dan ten dode opgeschreven. In de Middeleeuwen werd er ook een werkwoord van veghe afgeleid: veigen of vegen, dat ‘vijandig behandelen’ en ‘dodelijk verwonden’ betekende. Dit werkwoord leeft nog voort in helleveeg (‘feeks, kwaadaardige vrouw’).

Het vege lijf redden

Veeg komt in het dagelijks taalgebruik niet meer voor, behalve in een veeg teken en het vege lijf redden. Die laatste uitdrukking betekent eigenlijk ‘het in doodsgevaar verkerend lichaam redden’, oftewel ‘vluchten om te voorkomen dat je gewond raakt of gedood wordt’. Het vege lijf redden wordt vaak ook ironisch gebruikt in situaties waarin er geen echt gevaar dreigt: ‘Het krioelde er van de muggen, dus we renden naar binnen om het vege lijf te redden.’ Een andere, verouderde uitdrukking met veeg is zo veeg zijn als een luis op een kam (‘in groot gevaar verkeren’).

Teken aan de wand 

Een uitdrukking die min of meer hetzelfde betekent als een veeg teken is een teken aan de wand (‘een dreigende waarschuwing’). Deze uitdrukking komt uit de Bijbel. Meer informatie is te vinden op de pagina over de uitdrukking gewogen en te licht bevonden.

In een veeg uit de pan krijgen is veeg een heel ander woord: het is afgeleid van vegen in de betekenis ‘ergens overheen strijken of borstelen’.