Page 9 - OnzeTaal_okt2020_HR

Rosanna Grezel (20, wél familie) is Nederlandse van frequenter zijn, doordat het in gesproken en geschreven
geboorte, maar woont al bijna haar hele leven in Zwe- taal vaker gaat om personen die duidelijk als man of als
den. Zij is blij met hen. “Het geeft mensen die zich niet vrouw geïdentificeerd (willen) worden.
thuis voelen bij han of hon een plek in de wereld. Het
zegt eigenlijk: ‘Je mag er zijn.’ Dat vind ik erg belang- HOENTJE
rijk.” Rosanna is tweetalig: Nederlands en Zweeds. Journalist Tinna Edlund van de Zweedse publieke om-
“Wanneer ik van het Zweeds moet overschakelen op roep ondervindt dagelijks wat de invoering betekent. “Ik
het Nederlands, is het soms lastig als ik iets wil zeggen gebruik hen tegenwoordig vrij veel in mijn eigen conver-
waarbij ik in het Zweeds hen zou gebruiken. Het Neder- saties. Het komt goed van pas. Ik zeg bijvoorbeeld tegen
lands heeft zo’n woordje immers niet.” iemand: ‘Je kunt daarvoor bij een psycholoog terecht.
Volgens haar zijn hen en de verwante vormen henom ‘Hen’ kan je wellicht verder helpen.’ In mijn werk is er
(‘hem/haar’) en hens (het bezittelijke ‘zijn/haar’) gecon- vanuit het management of onze taalafdeling geen enkele
strueerd op basis van al bestaande voornaamwoorden, druk om het wel of niet te gebruiken. Ik heb het gevoel
zoals henne, dat verwijst naar een vrouw in de derde en dat hen nu in alle mogelijke contexten voorkomt. Er zijn 
vierde naamval. “Die nieuwe voornaamwoorden werden
vanaf de jaren negentig steeds vaker gebruikt door men-
sen die hechten aan genderneutrale taal. Pas daarna, in
2015, heeft de overheid ze opgenomen in de officiële Genderneutraliteit in andere talen
Zweedse woordenlijst.”
In verschillende landen ijveren taalactivisten voor
KINDERBOEK de invoering van een neutraal voornaamwoord ter
Die invoering heeft een wat langere geschiedenis. Al vervanging van hij en zij. Maar anders dan geldt voor
in de jaren zestig pleitte de Zweedse taalkundige Rolf het Zweeds, heeft de overheid nog in geen enkel
Dunås voor een genderneutraal voornaamwoord. Hij taalgebied zo’n voornaamwoord officieel ingevoerd,
keek met een schuin oog naar Finland. Het Fins maakt meldt Miriam Berger eind 2019 in een artikel in The
in de voornaamwoorden geen onderscheid tussen Washington Post. Wel wordt in overheidspublicaties
geslachten. Genderneutraliteit is in die taal vanouds steeds vaker een geslachtsaanduiding vermeden.
ingebakken. Zo spreekt Hannover, als eerste Duitse stad, in
Het pleidooi van Dunås vond destijds weinig weer- e-mails, brochures en formulieren geadresseerden
klank. De directe aanzet tot invoering van hen kwam genderneutraal aan. Dus bijvoorbeeld niet meer
van het kinderprentenboek Kivi & Monsterhund uit 2012. Wähler en Wählerin, maar Wählende (‘kiezende’). In
Auteur Jesper Lundqvist gebruikt daarin consequent hen Duitsland zijn ook pogingen gedaan om met de
in plaats van han of hon. Overigens mijdt hij ook aandui- ‘gender-ster’ midden in een samengesteld woord
dingen als mama en papa, broer en zus. Daarvoor gebruikt neutraal te zijn, zoals in Abteilungsleiter*innen
hij contaminaties, ‘mengwoorden’; in het Nederlands (‘vrouwelijke en mannelijke managers’). Erg werk-
zou dat respectievelijk mapa en brus geworden zijn. baar zien zulke woordvormen er niet uit.
In Frankrijk wordt gepleit voor een nieuw lees-
“Ik zeg bijvoorbeeld: ‘Je kunt teken om het onderscheid tussen bijvoorbeeld amis
(‘vrienden’, een groep met ten minste één man) en
daarvoor bij een psycholoog amies (‘vriendinnen’, louter vrouwen) op te heffen:
ami•e•s. Het lijkt halfslachtig, omdat er zo alleen iets
terecht. ‘Hen’ kan je wellicht verandert in geschreven teksten.
Andere talen met genderneutrale voornaamwoor-

verder helpen.’” den zijn bijvoorbeeld het Spaans, het Hebreeuws en
het Engels. In die laatste taal wordt het meervoudige
they al eeuwen gebruikt om een expliciete verwijzing
met he of she te vermijden.
Lundqvist wilde met zijn verhaal ‘gendernormdoor-
brekend’ zijn. Een publiek debat was het gevolg. De Opvallend zijn de verschuivingen in het Arabisch.
Zweedse overheid, die gelijke rechten en emancipatie Dat kent voornaamwoorden en werkwoordsvormen
hoog in het vaandel heeft, was voor invoering van het met geslachtsaanduidingen, ook voor de tweede
nieuwe voornaamwoord, maar niet alle Zweden konden persoon enkelvoud en meervoud. Een mannelijke ‘jij’
zich daarin vinden. Als argument werd onder andere spreek je bijvoorbeeld aan met enta, een vrouwelijke
gegeven dat hen het vertrouwde onderscheid tussen ‘jij’ met enti. Hoe neutraliseer je die? Sommigen
mannen en vrouwen op de helling zou zetten. kiezen daartoe voor de dualis. Dat is een ‘tweevoud’:
Hoe wijdverbreid is het gebruik inmiddels? Online- vormen voor twee personen. Die hebben, althans bij
taaldocent Zweeds Elin Asklöv kwam een jaar geleden in de voornaamwoorden, géén geslachtsonderscheid:
een internetartikel met opvallende cijfers die laten zien entoema (‘jullie tweeën’) en hoema (‘zij beiden’).
dat hen aan een flinke opmars bezig is. Als recente voor- Probleem: de dualis wordt in de omgangstaal eigen-
beelden van verwijzingen met hen noemt zij gevallen lijk niet gebruikt, zodat deze vormen erg formeel
waarin hen staat voor bijvoorbeeld ‘de docent’, ‘een ja- overkomen.
ger’, ‘de werknemer’ en ‘de fundamentalist’ – waarnaar Ten slotte het Nederlands. Bij het verwijzen naar ONZE TAAL 2020 — 10
tot voor kort nog werd verwezen met han of hon. Volgens transgender personen adviseert Transgender Netwerk
Asklöv laten deze gevallen zien hoe hen het geslacht van Nederland de voorkeur te volgen van de persoon in
een persoon minder op de voorgrond plaatst. Het ge- kwestie. Voor mensen die zich man noch vrouw
bruik heeft nog een voordeel. Met hen omzeil je behen- voelen, raadt het netwerk aan die, hen en hun te
dig het steeds herhaalde han eller hon (‘hij of zij’), een gebruiken: ‘Daar loopt die. Jij vindt hen toch leuk?
klip waarop een tekst stilistisch schipbreuk lijdt. Je moet Nu kun je hun nummer vragen.’
bij dit alles wel bedenken dat de woorden han en hon veel 9