Page 7 - OnzeTaal_okt2020_HR

God blijft ‘de Heer’

Genderkwesties in de revisie van de Nieuwe Bijbelvertaling

Op dit moment wordt er gewerkt aan
een revisie van de Nieuwe Bijbelvertaling
uit 2004. Welke rol speelt de huidige
genderdiscussie daarbij?

KEES VAN DER ZWAN
Illustratie: Olivier Heiligers

s God een man, een vrouw of iets anders? In de
Bijbel luidt de naam van het Opperwezen in elk
I geval sinds jaar en dag ‘Heer’. De Hebreeuwse Bijbel
heeft het over JHWH, maar al in de Griekse vertaling uit
de derde eeuw voor Christus werd het kurios (‘heer’).
De Statenvertaling (1637) heeft HEERE, en buitenlandse
vertalingen maakten eenzelfde keuze: Lord, Seigneur
en Herr.
Aan het begin van dit millennium, toen het Neder-
lands Bijbelgenootschap (NBG) zich boog over een nieu-
we bijbelvertaling, ontstond er onder bijbelvertalers
discussie over de vraag of het niet anders moest. Toen
duidelijk werd dat Heer waarschijnlijk niet zou wijken, godsnaam sluit aan bij de traditie, maar met betrekking
kwam er een actie op gang onder het motto ‘De Heer – tot inclusief taalgebruik is de NBV juist vooruitstrevend
dat kan niet meer’. In tientallen brieven aan het NBG – het is bijvoorbeeld broeders en zusters of volksgenoten in
werd erop aangedrongen de godsnaam anders te verta- plaats van het traditionele broeders. Die balans bewaren
len, omdat dat Heer nu eenmaal een exclusief manne- we in de revisie.”
lijke aanduiding is, die niet past bij het godsbeeld in de “Ten slotte: de revisie van een bijbelvertaling is een
moderne tijd. complex proces. De godsnaam Heer is ritmisch ingebed
Het mocht niet baten. In de Nieuwe Bijbelvertaling in de poëzie van de Bijbel (“de Heer steeg op bij hoorn-
(NBV), die in 2004 is verschenen, staat toch weer Heer. geschal”). Een alternatief – dat hoe dan ook niet eenlet-
Een belangrijk argument was dat een goed en breed ge- tergrepig zou zijn – zou de facto vragen om een nieuwe
dragen alternatief ontbrak. Eeuwige, Aanwezige, Levende, vertaling van de Psalmen en andere poëtische teksten.
Ene, G., Ik ben, Wezer en OSWIAD (‘O Schitterend Wonder Kortom, de keuze voor de godsnaam hoort integraal bij
In Alle Dingen’) – ze werden volgens het NBG niet echt een vertaling en is geen onderwerp voor een revisie.”
in ruime kring geaccepteerd.
ONGEWENSTE STEREOTYPERING
LEESWIJZER Zijn er andere genderkwesties die in de revisie nog eens
Sinds 2004 is de maatschappelijke discussie over gender- onder de loep worden genomen? De Jong: “De vooruit-
inclusief taalgebruik – zoals het is gaan heten – verder gang zit niet in nieuwe principes, wel in de uitwerking
opgelaaid. Je zou dus verwachten dat er bij de revisie van van tientallen kwesties. Het zijn vaak kleine details die
de NBV, waar momenteel aan wordt gewerkt, toch nog een groot verschil maken. We nuanceren ongewenste
eens extra naar dat Heer gekeken zou worden. Maar dat stereotypering, zoals Anna die haar man Tobit iets “toe-
gebeurt niet. Vooraf is besloten de discussie van destijds bijt” (dat wordt: “uitroept”, in Tobit 2:14) en vrouwen
niet te heropenen. Waarom niet? Matthijs de Jong, hoofd die voor Jezus “zorgen” (dat wordt: “dienen”, in Matteüs
Vertalen van het NBG: “Er zijn meerdere redenen. Aller- 27:55 en Marcus 15:40-41). En kopjes die een tekst te
eerst is hierover destijds een afgewogen besluit geno- eenzijdig belichten worden verbeterd; zo veranderen we
men op basis van inbreng van alle partijen die zich aan in 1 Korintiërs 11 “de hoofdbedekking van de vrouw” in:
de NBV committeerden. Het past niet bij een revisie om “man en vrouw in de gemeente”.
zo’n kwestie te heropenen, temeer omdat er in de ze- Dankzij talloze lezersopmerkingen kennen we de
ventien jaar dat de NBV in gebruik is geen nieuwe con- gevoeligheden op microniveau. Neem Marcus 7:29. “Dat
sensus is ontstaan. Ook vandaag is er geen alternatief hebt u goed gezegd”, zegt Jezus tegen een vrouw die
dat door de breedte van de NBV-lezers wordt omarmd.” hem zojuist heeft afgetroefd. Dat klinkt paternalistisch, ONZE TAAL 2020 — 10
“Verder kiest de NBV niet platweg voor Heer en daar- schreven verschillende lezers, en dat terwijl in dit ver-
mee uit. Voor in de Bijbel is een leeswijzer opgenomen haal de vrouw Jezus juist op zijn nummer lijkt te zetten!
waarin staat dat in lijn met de eeuwenoude traditie de Hier is een vertaling met “Omdat u dit zegt …” beter.
godsnaam wordt weergegeven met Heer, en dat men We sleutelen, we leren, en we maken de tekst beter,
deze aanduiding ook kan voorlezen als ‘Aanwezige’, ook met betrekking tot genderaspecten. De vernieuwde
‘Eeuwige, ‘Enige’ (en nog wat alternatieven). Als je ver- NBV, die volgend najaar verschijnt, heeft de nodige ver-
volgens kijkt naar het geheel, is de NBV in balans: de rassingen in petto.”  7