Page 6 - OnzeTaal_okt2020_HR

Foto: Victorine van Alphen zichtbaar maken van vrouwen via de taal sneller associa-
De gemene deler van alle onderzoeken is dat het
ties oproept met vrouwelijke kandidaten. Van Alphen:
“De werkelijkheid beïnvloedt hoe we taal interpreteren.
Maar taal beïnvloedt op deze manier ook de werkelijk-
heid. Het is een cirkel. Als vrouwen in de taal zichtbaar-
der worden, worden ze dat op de werkvloer ook, wat er
weer toe leidt dat de ‘male bias’ vervaagt.”

ONWETENDHEID
Waarom kiezen sommige organisaties en veel mensen
er in de praktijk dan toch voor de mannelijke generieke
vorm te gebruiken voor vrouwen? Uit veertig jaar discus-
sies hierover destilleerde Van Alphen een mooi lijstje.
Op nummer 1 staat onwetendheid.
“Veel mensen weten niet meer dat onze grammatica
voorziet in vrouwelijke uitgangen. Ik ontmoette een keer
een groep onderneemsters. Zij noemden zich ‘vrouwelij-
Taalwetenschapster Ingrid van Alphen: “Bij neutraal bedoelde ke ondernemers’ om te laten zien dat ondernemers niet
aanduidingen zien we eerder een man voor ons.” alleen mannen zijn. Ik vroeg waarom ze niet hadden ge-
kozen voor het woord onderneemsters, maar ze dachten
In de praktijk worden de eigen regels ook niet altijd dat dat geen correct Nederlands was. Jammer, want door
consequent gevolgd. Dit leidt tot interessante combi- het gebruik van vrouwelijke ondernemers versterk je juist
naties, zoals deze zin uit NRC: “De uitdaagster van de norm dat een ‘ondernemer’ alleen een man is.”
Loekasjenko is géén politicus.” Of in de Volkskrant het Zelf herkende ik op het lijstje van Van Alphen meer-
gebruik van oppositieleidster in de kop en oppositieleider dere redeneringen. Als vrouw sloeg ik aan op het argu-
in het artikel, terwijl het over dezelfde persoon gaat. ment ‘status’. Vrouwelijke beroepsnamen hebben vaak
minder serieuze associaties dan de mannelijke. Als
NOOIT NEUTRAAL schrijfster herken ik het argument ‘gemakzucht’. Want
“Ik hoop ook dat gender er niet toe doet als het om je moet je dan bij alles dubbele vormen gaan gebruiken en
beroep gaat”, zegt Van Alphen. Het is dan ook niet het daarna verwijzen met zij/hij? Als feministe: onwetend-
ideaal dat voor problemen zorgt, maar wel de route er- heid. Namelijk het – kennelijk onterechte – idee dat de
naartoe. “Taal is nooit neutraal. Het idee leeft dat de algemene mannelijke term neutraal ingevuld kan wor-
generiek mannelijke vorm neutraal kan worden in- den. En als mens: ideologie. Door steeds vrouwelijke en
gevuld. Dat is niet zo. Uit onderzoek in diverse talen mannelijke vormen te gebruiken, versterk je die hokjes.
blijkt keer op keer dat we bij die neutraal bedoelde aan- Dat sluit mensen uit die zich niet identificeren als vrouw
duidingen eerder een man voor ons zien. Deze zoge- of man. Om echt genderinclusief taalgebruik te krijgen,
noemde ‘male bias’ is heel onbewust, heel persistent en moeten ook non-binaire mensen zich kunnen herken-
zit niet alleen in de taal. Zelfs in het Engels, met zijn nen in de taal.
grammaticaal natuurlijke gendersysteem, zien mensen Van Alphen herkent dit punt: “Gender verloopt over
eerder een man voor zich.” een spectrum, en dat is nu nog niet zichtbaar in de taal.
Wat dat voor gevolgen kan hebben, blijkt onder ande- Maar van iedereen een man maken is daar ook geen
re uit een studie van de Vlaamse wetenschapper Dries oplossing voor. Het Nederlands biedt ook non-binaire
Vervecken. Hij onderzocht het effect van paarvormen bij mogelijkheden, door jezelf bijvoorbeeld ‘schrijvende’
vacatureteksten, wat betekent dat je bij een functietitel of ‘ondernemende’ te noemen.”
niet alleen loodgieter vermeldt, maar beide varianten: In de wereld van de beroepsnamen is er dus nog geen
loodgieter/loodgietster. Het blijkt dat op vacatures met perfecte weg. Maar als ik ertoe kan bijdragen dat jonge
een paarvorm relatief meer vrouwen solliciteren (en niet vrouwen nu opgroeien met meer zelfvertrouwen voor
minder mannen). Zo’n effect is er niet bij het gebruik een scala aan beroepen, dan noem ik mijzelf voortaan
van loodgieter (m/v). Als je die paarvormen voorlegt aan graag ‘redactrice’. 
kinderen, blijkt dat zij daarbij eerder denken dat vrou-
wen succesvol kunnen zijn in dat beroep.
Onderzoekers van de universiteit van Bern die een se-
lectieprocedure simuleerden, ontdekten bovendien ook
effect bij de mensen die sollicitanten voor topfuncties Werkgroep genderinclusieve taal
aannemen. Vrouwelijke kandidaten met dezelfde com-
petenties werden minder geschikt gevonden voor de In 2019 heeft de Taalunie de werkgroep Genderinclusief
Taalgebruik ingesteld. Er is bij instanties en andere taal-
ONZE TAAL 2020 — 10 van paarvormen werden de vrouwelijke en mannelijke inclusieve en non-binaire verwijswoorden, persoonsaandui-
functie bij gebruik van de mannelijke overkoepelende
vorm of de mannelijke vorm met m/v. Bij het gebruik
gebruikers steeds meer behoefte aan advies over neutrale,
kandidaten gelijkwaardig beoordeeld.
dingen en aanspreekvormen. De werkgroep zal vanaf dit
najaar via de website Taaladvies.net praktische adviezen op
Het mechanisme gaat niet alleen op bij vacature-

dit gebied gaan geven.
teksten, blijkt uit ander onderzoek uit Duitsland. Daarin
Naast taalwetenschapster Ingrid van Alphen zijn lid:

vroegen de wetenschappers mensen naar hun favoriete
‘musicus’ of ‘schrijver’, of op welke ‘politicus’ ze zou-
Deschamps (Vlaamse overheid), Rutger Kiezebrink (Onze
den stemmen. Bij een andere groep werden mannelijke
Taal) en Joz Motmans (coördinator Transgender Infopunt
én vrouwelijke vormen gebruikt in de vraagstelling. Bij Gwennie Bosma (Sociale Verzekeringsbank), Karen
de laatste groep prijkten relatief meer vrouwen op de en hoogleraar Genderstudies in Gent).
6 lijst.