Page 30 - OnzeTaal_okt2020_HR

ETYMOLOGIE

Mondkapje Illustratie: Frank Dam

ondkapjes zijn inmiddels helaas niet meer
weg te denken uit het dagelijks leven. Maar
M hoe komen we aan de benaming? Hoe oud is
het woord mondkapje? En is mondmasker eigenlijk niet
gebruikelijker?
Om met dat laatste te beginnen: mondkapje komt al-
leen in Nederland voor; in Vlaanderen is het normale
woord mondmasker, en dat geldt ook voor andere landen
(zie het kader). Mondkapje staat in 1937 voor het eerst MEDISCH HULPMIDDEL
in de krant. Een zekere dr. J.G. Menken schrijft in het Het woord mondmasker is ouder dan mondkapje. In 1899
Christelijk sociaal dagblad voor Nederland De Amsterdammer neemt de Nederlandsche Staatscourant een verslag op van
over ‘De verstopte neus’. Hierin waarschuwt hij voor de dr. H.A. Kooyker over een congres ter bestrijding van
kwalijke gevolgen van ademhalen door de mond, en als tuberculose als volksziekte, met het advies: “Voor de
remedie beveelt hij aan “’s nachts een doekje of opzet- verpleging gebruike men mondmaskers bij het opmaken
telijk daarvoor gemaakt mondkapje voor den mond te der bedden, enz.” In 1911 beschrijft een krant ‘De hygië-
binden, waardoor men gedwongen wordt door den neus nische tentoonstelling te Dresden’, waar fabrikanten
te ademen”. allerlei nieuwe producten tonen en aanprijzen, waaron-
der “mondmaskers bij het kleeden kloppen voor dienst-
Een Haagse ondernemer heeft boden of huisvrouwen”, die het stof bij het ademhalen
weren “met een spons van binnen tegen het rooster, in
mondkapjes in de aanbieding den vorm van een korte trechter”. In 1922 wordt naar
aanleiding van opnieuw een griepgolf geschreven over
met teksten als “Blef op verpleegsters die “een mondmasker met enkele lagen
fijn gaas erin” dragen: “Men zou dit dan ook in huis
anahhalleve maitah!” moeten dragen, wanneer daar een influenza-patiënt is
en men besmetting voorkomen wil.”
Uit de voorbeelden blijkt dat het oudere mondmasker
aanvankelijk een medisch hulpmiddel aanduidde, terwijl
In 1957 krijgt de Aziatische griepgolf in de kranten mondkapje een wat informelere benaming was die ook
evenveel aandacht als de huidige coronapandemie, en gebruikt werd voor bijvoorbeeld een zelfgemaakte doek
onder de kop ‘Europa blijft in de greep van de griep’ voor de mond. Mondkapje heeft het, zo blijkt uit de kran-
wordt in onder andere de Leeuwarder Courant beschreven ten, in Nederland in de jaren tachtig gewonnen van
welke maatregelen de verschillende landen nemen, mondmasker, toen door de aidsepidemie tandartsen ver-
waaronder: “Het keukenpersoneel van Praagse restau- plicht werden om hun mond en neus te bedekken.
rants draagt steriele mondkapjes bij het bereiden van de
spijzen en het vaatwerk wordt driemaal met ontsmet LAPPIE
water afgewassen.” Nu het dragen van mondkapjes onontkoombaar is ge-
worden, leven mensen zich uit in het bedenken van
creatieve slogans, zoals “Mondkappen nou!” of “F#ck
die mondkapjes”. Regionale varianten zijn Groningse
Kapje of masker? mondkapjes met de tekst “Kap d’r veur”, en Rotterdam-
se met “Pleurt ff gauw 1,5 meter op joh” en “Tebbie nou
op je muil, joh?” – tebbie is de Rotterdamse variant van
ONZE TAAL 2020 — 10 in andere landen: woord van het jaar. Een Haagse ondernemer heeft zelfs
In Nederland komt het woord mondkapje veel voor, in
‘wat heb je’, en werd in 2014 gekozen tot Rotterdams
Vlaanderen is mondmasker het gebruikelijkst, net als
een heel assortiment Haagse mondkapjes in de aanbie-
ding met teksten als “Muilkappie”, “OV lappie” en
Duits: Mundmaske, Mundnasenmaske, Mundnasenschutz
“Blef op anahhalleve maitah!” Friezen kunnen een
(MNS)
Frans: masque buccal of masque de bouche
‘mûlekapke’ bestellen met daarop de tekst “Praat mar
Engels: face mask
Russisch: maska dlja rta (‘masker voor de mond’)
Turks: ağız maskesi (letterlijk: ‘mond-masker’) Frysk”. Zo wordt van de nood een deugd gemaakt.
HANS BEELEN EN NICOLINE VAN DER SIJS
30