Page 33 - OnzeTaal_okt2020_HR

RAARWOORD GUUS MIDDAG TYPISCH VLAAMS

Over opmerkelijke woorden, oud en nieuw.

Bankrasmodel

f en toe komt de term nog voorbij: Bankras-
model. Meestal gaat het dan over slimme
A strategieën en de snelste weg naar succes. Binnen een jaar
Dit is de strategie van het Bankrasmodel: een groep
mensen ophokken, alle neuzen dezelfde kant op,
volledige inzet, geen afleiding, een paar jaar keihard
trainen – en dan volgt succes vanzelf. De term is en hopelijk niet al te optimistische viroloog
afkomstig uit het volleybal. Het was coach Arie verklaarde in volle coronacrisis dat we ons
Selinger die in 1986 een groep talentvolle Neder- E “binnen een jaar” kunnen laten vaccineren
landse volleyballers zo gek wist te krijgen dat ze zich tegen covid-19. Dat was niet voor iedereen even goed
afmeldden bij hun clubs om zich onder zijn leiding nieuws. Want binnen een jaar duurt in Vlaanderen langer
alleen nog maar aan het nationale team te wijden. dan in Nederland.
Het leverde uiteindelijk inderdaad succes op, maar Het omgekeerde van binnen is natuurlijk buiten. Daar
wel met de nodige haperingen en strubbelingen, en willen vooral tennissers nog weleens over discussiëren.
ook onder een andere coach, en pas tien jaar later: Als we het voorzetsel gebruiken in de ruimtelijke bete-
de gouden medaille op de Olympische Spelen van kenis, dan bedoelen we: in de ruimte die wordt beperkt
Atlanta, in 1996. door zekere grenzen. Binnen is net iets sterker dan in,
Het Bankrasmodel is genoemd naar de Bankras- en kan daar in veel gevallen door worden vervangen.
sporthal in de wijk Bankras in Amstelveen, waar de Als mensen zeggen: ‘Het blijft binnen ons gezin’, dan
ploeg jarenlang trainde. Heel vroeger, in de zestien- bedoelen ze met enige nadruk dat het in hun gezin moet
de eeuw, moet daar een meertje hebben gelegen. Zie blijven.
de kaarten uit die tijd. Volleybal kenden ze toen nog De bedoelde ruimte kan ook een tijd zijn. Als je zegt
niet in Amstelveen, maar het Bankrasmeer wel, dat iets ‘binnen één uur’ opgelost moet worden, dan is
soms gespeld met een B (Bankraes-, Banckraes-, de grens vastgesteld op zestig minuten. Daarna is het te
Bancras-meer), soms met een P (Pancras-, Pankraas-, laat. Als de wachttijd voor het coronavaccin – een jaar –
Pancrasser-meer). Het ligt voor de hand te denken, voorbij is, dan was de viroloog te optimistisch. Tenzij
zegt Wikipedia, dat de naam van dat Bankras- of we ons in Vlaanderen bevinden, want binnen een jaar
Pankrasmeer verwijst naar Nicolaas Pancras, een wordt daar ook begrepen als: het zal nog een jaar duren.
rijkaard die in 1662 iets verderop het fraaie buiten Geen standaardtaal, zeggen woordenboeken en advies-
Wester-Amstel liet aanleggen. sites, maar je hoort het dagelijks in de omgang: ‘Je
Daar zou je het bij kunnen laten, maar een etymo- krijgt je geld (pas) binnen een week.’ Als een Vlaming
loog geeft nooit op. Hoe kwam Nicolaas Pancras minder dan een volle week bedoelt, zegt hij: ‘Je krijgt je
eigenlijk aan zijn naam? Pancras is de vernederland- geld binnen de week.’ Dat bepaald lidwoord de lapt hij
sing van Pancratius, de christelijke heilige die vol- er ook tussen in uitdrukkingen als binnen de acht dagen.
gens de legende weigerde offers te brengen aan de De Vlaamse uitdrukkingen zijn gebaseerd op Franse:
Romeinse goden. Daarop werd hij, veertien jaar nog dans un an en dans l’année, en dat was voor generaties
maar, door de Romeinen gedood. Ach. Maar de naam van taaladviseurs voldoende om er de spuitbus met
van de jonge martelaar leeft voort: in vele Pancratius- herbicide op te richten. Veel heeft het niet geholpen.
kerken en -verenigingen, in de naam van het dorpje Ze hebben geprobeerd de Vlaming die ‘binnen de
Sint Pancras en ook in die van een successporthal in acht dagen’ zei, te leren spreken van ‘binnen acht da-
Amstelveen. gen’, en wie ‘binnen een week’ zei, ‘over een week’ aan
Natuurlijk willen we dan ook graag weten hoe te leren. Google moet voor deze taalfanaten een slag in
onze Pancratius dan weer aan zijn naam kwam. Vol- het gezicht zijn: ‘binnen de acht dagen’ brengt vandaag
gens de naamgeleerden gaat die terug op twee Griek- ruim veertigduizend treffers op; ‘binnen een week’:
se elementen, pan en kras, die bij elkaar zoiets bete- meer dan vijf miljoen (weliswaar niet allemaal in de
kenen als ‘al-machtig’. Mooi. Dat past ook goed bij gewraakte betekenis).
een gouden medaille, voor de beste van de wereld. Blijkbaar zijn Vlamingen niet bereid om de algemeen-
Maar waarom zeiden de Grieken ‘pan’ en ‘kras’ als ze Nederlandse uitdrukkingen, die hun toch een beetje
‘al’ en ‘macht’ bedoelden, vraagt de etymoloog zich geforceerd in de oren klinken, zomaar over te nemen.
dan af. Hij wil altijd een stap verder terug. Naar de Velen spreken liever vertaald Frans. Vroeg of laat komen
Indo-Europese wortels. En nog verder, naar het para- die onuitroeibare Belgisch-Nederlandse varianten dan
dijs. Waarom heette Adam Adam en Eva Eva? En hoe toch in de woordenboeken terecht. Misschien niet
heette de sporthal daar, in de Hof van Eden?  binnen de tien jaar, maar dan toch binnen tien jaar. ONZE TAAL 2020 — 10

LUDO PERMENTIER

33