Page 28 - OnzeTaal_mei2021_HR

ONDERZOCHT ERICA RENCKENS

Waar houden taalkundigen zich mee bezig?

De grammatica van Nederlandse Gebarentaal

Foto: Rick Koekoek

ind vorig jaar was het dan eindelijk zover. Na een
jarenlange strijd van de dovengemeenschap
E kreeg de Nederlandse Gebarentaal (NGT) wette-
lijke erkenning. De meeste andere gebarentalen in de
Europese Unie waren de NGT al voorgegaan – de Vlaam-
se Gebarentaal (VGT) is bijvoorbeeld al sinds 2006 een
erkende officiële taal. Die VGT verschilt wezenlijk van
de NGT: waar niet-doven aan weerszijden van de grens
elkaar doorgaans prima verstaan, moeten Vlaamse en
Nederlandse doven onderling meer moeite doen om
elkaar te begrijpen.

VISUEEL DENKEN
“NGT is natuurlijk geen gesproken taal, maar een ge-
baarde taal. Daardoor kan grammatica ook in je gezichts-
uitdrukkingen zitten.” Dat noemt Ulrika Klomp als het
opvallendste verschil met gesproken taal. Zij schreef de
afgelopen jaren een Engelstalige, wetenschappelijke
grammatica van de NGT, waarop ze begin maart aan de Ulrika Klomp: “Vergelijken met andere gebarentalen is straks
Universiteit van Amsterdam promoveerde. “In het Ne- makkelijker.”
derlands maak je een zin bijvoorbeeld ontkennend met
het woord niet of geen. In NGT zijn die woorden niet ver- ‘obdracht’ en ‘omweer’). In de NGT zie je iets vergelijk-
plicht, maar je hoofd schudden is dat wel: dat is onder- baars: daarin kunnen twee gebaren naar elkaar toe be-
deel van de grammatica. En bij vraagzinnen gebruik je wegen als ze snel na elkaar gevormd worden. “In het
een vragende mimiek, met je wenkbrauwen omhoog en corpus vond ik voorbeelden waarbij de handvormen of
je hoofd een beetje naar voren. De woordvolgorde ten de bewegingen samensmelten, of waarbij de locaties van
opzichte van een ‘gewone’, stellende zin hoeft dan weer twee gebaren dichter bij elkaar komen.”
niet te veranderen, zoals in het Nederlands wel gebeurt.
De intonatie zit als het ware in het gezicht.” AUTOMATISCH VERTALEN
Die mimiek is voor horende leerders van de NGT over Klomps grammatica maakt dus vergelijkend onderzoek
het algemeen lastig aan te leren. “Je moet een drempel met andere gebarentalen mogelijk, maar de onderzoek-
over. Mij kostte dat ook veel moeite en nog steeds zal ster ziet nog meer toepassingen. “Dit is een moment-
ik nooit het niveau bereiken van een echte dove gebaar- opname: zo ziet de Nederlandse Gebarentaal er nu uit.
der”, vertelt Klomp, die naast haar onderzoek lesgeeft in In de toekomst kunnen we aan de hand hiervan kijken of
NGT. “Ook visueel denken is een uitdaging. Als horende er taalverandering heeft plaatsgevonden.” Naast weten-
ben je geneigd netjes de Nederlandse woordvolgorde aan schappelijke ziet ze ook praktische mogelijkheden.
te houden, maar in gebarentaal kun je juist veel tegelijk “Denk aan lesmateriaal. Docenten kunnen mijn werk
zeggen. Bijvoorbeeld met welke snelheid een auto in een misschien niet direct als lesboek gebruiken, maar ze
bepaalde richting over een hobbelige weg rijdt – dat kan kunnen er wel voorbeelden uit halen. Of kijk naar tech-
in één gebaar.” nologische ontwikkelingen als automatische vertalin-
gen: om een tekst om te kunnen zetten in NGT heb je de
SAMENSMELTEN regels van de gebarentaal nodig. Daarnaast is het boek
Klomp schreef het grammaticaboek als onderdeel van ook gewoon een goed naslagwerk. Het is niet per se heel
een Europees project. “Binnen dat project worden alle toegankelijk voor de gewone lezer, maar op de bijbeho-
grammatica’s op dezelfde manier omschreven, zodat rende website komt ook informatie in het Nederlands en
vergelijken met andere gebarentalen straks makkelijker in NGT.” Die site is te vinden via www.sign-hub.eu/
is”, vertelt ze. Bij het omschrijven kon ze voor een groot grammar; en de afgelopen maanden deelde Klomp
ONZE TAAL 2021 — 5 Nederlandse Gebarentaal, een grote verzameling video- “Dingen veranderen weer na verloop van tijd. De gram-
al verschillende bevindingen uit haar onderzoek via
deel putten uit de resultaten van eerder onderzoek naar
de NGT. Dat vulde ze aan met nieuw, eigen onderzoek.
Twitter.
“Ik heb ook veel gebruikgemaakt van het Corpus
Een grammatica is eigenlijk nooit af, stelt Klomp.
matica van een taal omvat ook zó veel; dat is niet binnen
opnames van verhalen en gesprekken tussen doven.
Zonder die uitgebreide dataset had ik deze grammatica
een promotietraject af te ronden.” De komende tijd
niet kunnen schrijven”, aldus Klomp. “Ik kon daarin
naast haar huidige baan als onderzoeker bij Kentalis, een
veel voorbeelden zoeken van specifiek grammaticaal
organisatie voor zorg en onderwijs voor mensen met een
taalgebruik.” Assimilatie bijvoorbeeld, iets wat ook hoopt ze de grammatica te kunnen blijven aanvullen,
voorkomt in het Nederlands (het verschijnsel dat communicatieve beperking. “Gelukkig kan de gramma-
28 opdracht en onweer vaak worden uitgesproken als ticawebsite altijd nog aangevuld worden.” 