Page 29 - OnzeTaal_mei2021_HR

VERTAALTAAL WITTEMAN

Hispanist, literatuurrecensent en vertaler
Maarten Steenmeijer bekijkt maandelijks wat
er gebeurt als er vertaald wordt.

Wit beroep

ag een tekst van een zwarte schrijver alleen
maar vertaald worden door een zwarte verta- De tijd hebben
M ler? Deze vraag werd voorpaginanieuws naar
aanleiding van het besluit van uitgeverij Meulenhoff om
Marieke Lucas Rijneveld te vragen ‘The Hill We Climb’ te
vertalen, Amanda Gormans gospelachtige gedicht dat zij oe laat heb jij het?”, vroeg ik. Ik stond
memorabel mooi voordroeg tijdens de inauguratie van in het washok; mijn zoon kwam juist
president Joe Biden. De kwestie kwam niet helemaal uit “H zijn kamer uit. Daar was zijn vertrouw-
de lucht vallen. Zo werd in december 2018 tijdens een de hoongelach weer. “Hoe-laat-heb-jij-het? Wat is dat
avond in De Balie rond Jeanne Holierhoeks vertaling van voor een vraag?”, smaalde hij. Verbaasd keek ik hem
Peau noire, masques blancs van de Martinikaanse schrijver aan, mijn armen vol met zíȷ´n schone T-shirts, onder-
Frantz Fanon vanuit de zaal geopperd dat dit boek door broeken en sokken (maat 48).
een zwarte vertaler vertaald had moeten worden. “Hoe laat ís het!”, riep hij. “Niemand hééft het
Is dit hokjesdenken? Ja, zo was de teneur van veel laat. Een tijdstip is toch niet relatief?” Ik had die snot-
reacties die de kritiek op Meulenhoffs keuze voor Rijne- neus nooit naar het gymnasium moeten sturen, maar
veld losmaakte. Bij vertalen gaat het om je inleven in ik begreep opeens wel wat hij bedoelde. Hij heeft ze
een ander, bruggen slaan, muren slechten, niet met het niet meegemaakt, die tijden dat iedereen een verschil-
doel de verschillen te ontkennen of de tegenstellingen lende tijd had. Onzekere tijden. Mooie tijden.
weg te poetsen, maar elkaar meer te zien en beter te Mijn eerste horloge kreeg ik toen ik acht werd. Ik
begrijpen. En om dat voor elkaar te krijgen heb je een had toen al jaren horloges op mijn pols getekend; af
goede vertaler nodig, wit of zwart. en toe veegde ik met een vochtig gelikte wijsvinger de
De kwestie Gorman-Rijneveld maakte ook in het bui- wijzers uit en tekende nieuwe, nadat ik aan een for-
tenland de tongen los. In The Guardian verscheen een ge- tuinlijker klasgenootje had gevraagd hoe laat hij/zij
nuanceerde, erudiete column van Kenan Malik, die naam het had op zijn/haar échte horloge. Mijn fictieve hor-
maakte met boeken als The Meaning of Race en Strange loge liep dus altijd achter, maar dat deden de werkelij-
Fruit: Why Both Sides Are Wrong in the Race Debate. Hij be- ke horloges ook. Of ze liepen vóór. Er bestond nog
treurt het dat identiteit tegenwoordig wordt beschouwd geen ware tijd.
als een middel om je af te schermen van anderen, en zo Daadkrachtige mensen, meestal mannen, zetten
“the possibilities of making more universal connections” hun horloge af en toe gelijk met het nieuws op de ra-
in de weg staat. Volgens Malik is de raciale identiteit van dio. Soldaten, spionnen, bemanningen van duikboten
een vertaler niet relevant voor het antwoord op de vraag zetten hun horloges gelijk met elkáár, vlak voor een
of iemand geschikt is om Gormans poëzie te vertalen. levensgevaarlijke missie. Als je net een tijdbom onder
Bijna tussen neus en lippen door tilt hij de kwestie naar het hoofdkwartier van een vijandige mogendheid had
een ander, relevanter plan door te stellen dat als het om gelegd, wilde je wel synchroon met je makkers de af-
racisme en marginalisering zou gaan, het argument niet tocht blazen.
zou moeten zijn dat een zwarte dichter een zwarte ver- Toen ik zelf eenmaal een echt horloge kreeg, moest
taler nodig heeft, maar dat er – ongeacht de kleur van de dat natuurlijk wel zo gelijk mogelijk lopen. Daartoe
te vertalen schrijvers – meer zwarte vertalers zouden belde ik elke dag 002, waar een koele vrouwenstem
moeten zijn. dan sprak: “Bij de volgende toon is het 9 uur, 11 minu-
Een simpele blik in het vertalersbestand van het ten en 50 seconden.” Het gerucht ging dat die me-
Expertisecentrum Literair Vertalen is voldoende om vast vrouw synchroon liep met de mythische ‘atoomklok in
te stellen dat Malik een punt heeft. Een belangrijk punt, Braunschweig’. Dat bleek later niet waar te zijn: ze
want vertalers met een kleur kom je vrijwel niet tegen liep permanent twintig volle seconden achter! Er zijn
onder de honderden vertalers die in dit bestand zijn staatsgrepen in minder tijd gepleegd.
opgenomen. Het heeft er dus alles weg van dat vertalen Als je je horloge vergat op te winden, stond het
in Nederland een wit beroep is. Hoelang nog? algauw stil. Op school viel er geen 002 te bellen, dus
dan vroeg je aan een klasgenootje met het betrouw-
baarste horloge: “Hoe laat heb jij het?”, zodat je je
MAARTEN STEENMEIJER eigen klokje daarmee gelijk kon zetten.
“Snap je het nu?”, vroeg ik aan mijn zoon, die nog
nooit een horloge heeft bezeten. “Nou, hoe laat heb je
het?” ONZE TAAL 2021 — 5
“Ik heb het niet laat”, antwoordde hij. “Ik heb het
ook niet vroeg. Ik heb niks. Mijn telefoon is leeg.”

SYLVIA WITTEMAN
29