Page 33 - OnzeTaal_mei2021_HR

ONTLEEDMYSTERIES TYPISCH VLAAMS

Wie ontleden heeft geleerd, denkt misschien dat elke zin
zich daarvoor leent. Maar nog niet alle raadsels zijn opgelost.

Verzoeken

ntleden is een vak van zekerheden. Je moet
soms even net het juiste trucje toepassen,
O maar je komt er altijd uit. Het gemakkelijk- De steen in de
ste trucje is nog het om het lijdend voorwerp van
het meewerkend voorwerp te onderscheiden. Je
moet niet in de valkuil trappen om de betekenis spellingpoel
‘lijden’ of ‘meewerken’ te gaan zoeken, want in
‘Jan bewondert Piet’ heeft Piet weinig te lijden en
toch is hij lijdend voorwerp (het woord gaat dan ook
terug op de oudere betekenis ‘ondergaan’), en in et is zinloos om regels te behouden die
‘Jan stuurt Piet een hatemail’ werkt Piet ongetwij- spelproblemen onvermijdelijk maken”,
feld niet mee, maar hij is wél het meewerkend “H schreef professor Dominiek Sandra op
voorwerp. Je moet gewoon kijken of er een voorzet- 6 maart in De Standaard. Hij stelde voor om de regels voor
sel bij kan. Je kunt wel zeggen ‘Jan stuurt aan Piet werkwoorden (de ‘d/t-regels’) af te schaffen. Sandra is
een hatemail’ en niet ‘Jan bewondert aan Piet.’ Het psycholinguïst en lid van de spellingcommissie van de
weglaatbare voorzetsel is hét kenmerk van het Taalunie. Je kunt dus denken wat voor steen hij in de kik-
meewerkend voorwerp. kerpoel plompte die dag.
Toch bestaat er onder taalkundigen grote on- Ken je het filmpje met het balspel waarbij je moet
enigheid over de ontleding van ‘Jan verzoekt Piet tellen hoe dikwijls de spelers een bal aan elkaar doorge-
om op tijd te komen.’ Wat is Piet daarin voor een ven?* Aan het eind komt de confronterende vraag of je
zinsdeel? Niet een meewerkend voorwerp, want je ook de beer hebt gezien die over het speelveld liep. Je
kunt geen voorzetsel toevoegen: ‘Jan verzoekt aan kijkt opnieuw en ja: er danste iemand in een grotesk
Piet om op tijd te komen’ komt bijna nooit voor. berenpak tussen de spelers. Dat je dáár blind voor was,
Maar toch: als je van de beknopte bijzin om op tijd komt door je concentratie op de gooibeurten. Je zou zelfs
te komen het voornaamwoord iets maakt, lijkt het kunnen zeggen dat je minder kans maakte om de beer te
weer wel mogelijk: ‘Jan verzoekt iets aan Piet.’ zien naarmate je meer gefocust was op de opdracht. Ik
Als je er een lijdende vorm van maakt, krijg je vertel dit omdat het illustreert waarom we d/t-fouten
‘Piet wordt verzocht om op tijd te komen.’ Is dat maken.
eigenlijk ‘Aan Piet wordt verzocht om op tijd te Als je een tekst schrijft, moet je veel borden tegelijk
komen’? Dat is twijfelachtig, want je kunt van Piet draaiend houden. Je moet met de inhoud en de logica
ook men maken (‘Men wordt verzocht om op tijd te bezig zijn, je afvragen of de lezer alles zal begrijpen, de
komen’). En ‘Aan men wordt verzocht om op tijd te gepaste woorden kiezen, de zinnen goed bouwen, letten
komen’ is zeker fout. Het onderwerp van de lijden- op de toon en de schrijfstijl, de samenhang, de lengte en
de vorm is in normale gevallen het lijdend voor- de opmaak van je tekst. Spellen doe je op zo’n moment
werp van de actieve constructie. Is Piet dan toch ‘op de automatische piloot’. Je denkt niet aan regels, je
lijdend voorwerp? vertrouwt op het vaste woordbeeld. Dat lukt aardig, maar
Je zou het wel zeggen als je naar de oorsprong niet bij d/t-werkwoorden. Er klettert dan soms een bord
kijkt. Vroeger had verzoeken de betekenis ‘verlei- aan scherven. Altijd achter je rug, want je was met iets
den’ (‘in verzoeking brengen’). Je verzocht iemand anders bezig.
tót iets. Daarin is iemand duidelijk lijdend voor- Toch kunnen velen een d/t-fout maar moeilijk ver-
werp. Ook het Duitse versuchen heeft de vierde geven. De regels zijn toch poepsimpel, zeggen ze. Dat
naamval. zal wel. Als je eenmaal geleerd hebt dat we soms ‘wij
Lijdend voorwerp dan dus? Maar wacht: als je wachtten’ schrijven, maar nooit ‘wij lachtten’. Als je
van het werkwoord een zelfstandig naamwoord weet waarom we schrijven ‘dan antwoord je’, ‘je broer
maakt, zou het lijdend voorwerp in een bepaling antwoordt je’ en ‘dan antwoordt je broer’. Waarom
met van terecht moeten komen. Zeg je hier nu ‘Het ‘geweest’ en toch ‘gevreesd’? Waarom ‘gesurfd’ maar
verzoeken van Piet om op tijd te komen’ of ‘Het ook ‘gesurft’? Waarom ‘je werd’ maar ook ‘gij werdt’?
verzoeken aan Piet om op tijd te komen’? Dat is nog Poepsimpel dus.
niet zo duidelijk. Maak je er het verzoek van, dan Akkoord, het is allemaal te leren. Maar om de regels
wordt het weer zeker aan. ook tóé te passen heb je een minimum aan ‘werkgeheu-
De geleerden zijn het er dus niet over eens. Ont- gen’ nodig. En dat zit tijdens het schrijven al boordevol,
leden is een vak van onzekerheden. vandaar de fouten die we maken.
En zeker, je moet je teksten kritisch herlezen voor je ONZE TAAL 2021 — 5
op de ‘enter’-knop drukt. Omwille van alle aspecten die
PETER-ARNO COPPEN ik noemde. Er sluipen immers veel vervaarlijker beren
door het beeld dan d/t-werkwoorden.

LUDO PERMENTIER
33
* Op YouTube: ‘Test your awareness: do the test’