Page 21 - OnzeTaal_juni2021_HR

grepen, dan zeven en dan weer vijf. Japanse dichters
tellen, net als Japanse vijfjarigen, geen lettergrepen,
maar kana’s als ze een haiku schrijven. Hier is bij­
voorbeeld een beroemd gedicht van Masaoka Shiki
(1867­1902):

柿くへば鐘が鳴るなり法隆寺
kaki kueba
kane ga naru nari
Hooryuuji

(‘Terwijl ik een kaki eet, begint de bel te klinken bij medeklinker, maar dat is toch minder uitgesproken dan
de tempel Hooryuuji’) in het Japans. In die laatste taal bestaat de ‘lengte’ van
zo’n medeklinker vaak uit een stilte van één handklap:
Alle lettergrepen in de eerste twee regels zijn open ‘po­[pauze]­kie­ie’. Je bereidt je voor om de k te zeggen,
met korte klinkers, en hier klopt de telling dus ook als maar je houdt je eerst nog een tel in.
je op zijn westers lettergrepen telt. Maar de derde regel
bestaat slechts uit drie lettergrepen en niet uit vijf; GESPECIALISEERDE WOORDENBOEKEN
dat mag omdat de eerste twee allebei een lange klinker Nóg een consequentie van het ritmisch verschil tussen
hebben. het Japans en de Europese talen ligt in klemtoon. In
Hoe diep het verschil in ritmegevoel is, blijkt wel het Nederlands, het Fins of het Italiaans heeft ieder
uit het feit dat de haiku ook in het Westen allang een inhoudswoord precies één lettergreep met hoofdklem­
populair genre is, maar dat het eigenlijk nooit gelukt toon: ja in japen, pan in Japan. Dat is een lettergreep
is dit klankeffect na te doen. Ook het Nederlands kent die wat langer duurt en op een wat hogere toon wordt
bijvoorbeeld een verschil tussen korte en lange klinkers, uitgesproken, en soms ook met wat meer energie. In
en een verschil tussen open en gesloten lettergrepen – langere woorden kunnen andere lettergrepen ook een
maar lange lettergrepen zijn bij ons gemiddeld zeker bijklemtoon hebben.
niet twee keer zo lang als korte. Het Japans heeft ook een soort klemtoon, maar ook
die is weer niet gebaseerd op lettergrepen. In plaats
ROKEN daarvan klinkt in sommige woorden een van de kana’s
Ook in het schrift zie je het basisritme van het Japans met een hogere toon: die kana heeft een accent, dat voor
terug, althans in de ‘eigen’ Japanse schriftsystemen ons wel wat klinkt als een klemtoon, maar dat bijvoor­
beeld ook kan liggen op het tweede deel van een lange
klinker. Welke dat is, moet je uit je hoofd leren als je
Ook Japanners moeten Japans probeert te leren, en ook Japanners die ‘correct’
willen spreken, moeten soms nog in gespecialiseerde
soms opzoeken waar het woordenboeken opzoeken waar het accent hoort te lig­
gen, ook omdat niet alle dialecten het op precies dezelf­
accent hoort te liggen. de manier doen. Japan is een groot land: er zijn zelfs
dialecten waarover deskundigen zeggen dat de letter­
greep er misschien een grotere rol speelt dan de kana.
‘katakana’ en ‘hiragana’ (zie hiervoor ook het artikel
over Japans schrift, op bladzijde 12). Er wordt wel gezegd METRONOOM
dat je daarmee ‘lettergrepen’ schrijft, maar ook hier Japans is ook weer niet uniek in zijn ritme, al doen
geldt weer dat dit niet helemaal nauwkeurig is: voor lan­ moderne Europese talen het anders. Over de hele wereld
ge lettergrepen worden twee tekens geschreven en voor zijn er talen die ritmisch op het Japans lijken – zoals het
korte één. In beide schriftnamen zien we natuurlijk Luganda in Oeganda en het Hawaiiaans. Er zijn ook aan­
het woord kana terug (dat in hiragana een klein beetje wijzingen dat het Oudgrieks in ieder geval oorspronke­
is aangepast tot gana). lijk gebaseerd was op een ritmische eenheid die leek op
De Japanse koekjesstengels met chocolade die in de kana, al is dat in de loop van de tijd veranderd. In het
Europa ‘Mikado’ worden genoemd, heten in Japan bij­ moderne Grieks is er geen spoor meer van over, maar de
voorbeeld ‘Pocky’. Dat schrijf je in katakana met vier klassieke Griekse poëzie is gebaseerd op een verschil
symbolen: tussen lange en korte lettergrepen, en ook om te be­
palen waar het accent lag, moest je halve lettergrepen
ポッキー tellen. In dat opzicht was Homerus dus een Japanner.
Waar het verschil in ritme tussen talen vandaan komt,
Hierin is de ‘ッ’ een teken dat aangeeft dat de volgende is onduidelijk. Kennelijk hebben mensen behoefte aan
medeklinker lang wordt uitgesproken, terwijl ‘ー’ de een zekere regelmaat in het tempo van de uitspraak.
lengte van de vorige klinker aanduidt. Het woord is dus Talen veranderen ondertussen voortdurend: hier komt
pok-kie, met eerst een gesloten lettergreep en dan een een medeklinker bij, daar slijt een klinker af. Daardoor
lettergreep met een lange klinker. En daarom staan er in verandert uiteindelijk ook de vorm van woorden. Als ONZE TAAL 2021 — 6
totaal vier kana’s. klinkers en medeklinkers in de ene verhouding staan,
Het Nederlands heeft overigens geen lange mede­ ligt het meer voor de hand om lettergrepen als je metro­
klinkers zoals die in het Japans. We schrijven natuurlijk noom te nemen; en anders neem je liever kana’s. Waar­
wel rokken en roken, maar het verschil maken we daar in na langzamerhand van alles in de taal zich aan dat ritme
de klinker, niet in de lengte van de medeklinkers. Som­ begint aan te passen: de klemtoon, de poëzie en de
mige Europese talen, zoals het Fins en het Italiaans, manier waarop kinderen in hun handen klappen als ze
kennen wél een verschil tussen een korte en een lange praten.  21