Page 26 - OnzeTaal_juni2021_HR

ETYMOLOGIE

Otaksa en ginkgo Illustratie: Frank Dam

an bloemen worden in Japan bijzondere beteke­
nissen toegekend. De hortensia staat voor de
A regentijd, omdat in dat seizoen, vanaf juni, de
hortensia’s in bloei staan. Een van de mooiste hortensia­
soorten is de otaksa. Hoe komt die aan zijn naam?
GELIEFDE
De tuinplant otaksa heeft zijn naam te danken aan de
Duitse arts Philipp Franz von Siebold (1796­1866), die O­Taki san (‘Hooggeboren mejuffrouw Taki’). Siebold
erg geïnteresseerd was in biologie. Met beide handen maakte hier ‘otak(u)sa’ van. Om haar te eren noemde
greep hij daarom in 1823 het aanbod aan om op de hij een variant van de hortensia ‘otaksa’. Hun dochter,
Nederlandse handelspost Deshima als arts in dienst Kusumoto Ine, werd de eerste vrouwelijke Japanse arts.
te treden van het Nederlandse gouvernement. In 1824
stichtte hij in het district Narutaki een medisch op­ LEERLING
leidingsinstituut, waar hij wekelijks lesgaf aan Japanse Ook de naam van de itoa, een geslacht dat behoort
studenten. Hij liet zich betalen in voorwerpen die zijn tot de wilgenfamilie en in Japan voorkomt, heeft een
kennis van de geografie en cultuur van Japan vermeer­ connectie met Siebold. De naam itoa of itoa orientalis
is in 1901 toegekend door de Engelse botanist William
Hemsley. Het was een eerbetoon aan twee pioniers
Siebolds verzameling bracht van de Japanse botanie: Itō Keisuke (1803­1901) en zijn
kleinzoon Itō Tokutarō (1868­1941).
hem in ernstige verlegenheid. diverse Nederlandse werken in het Japans en schreef
Itō Keisuke was een leerling van Siebold. Hij vertaalde
allerlei botanische boeken; vanwege zijn belangrijke
bijdragen geldt hij in Japan als de vader van de moderne
derden, en die later de basis vormden van etnologische Japanse botanie, en een in Japan inheemse rododen­
verzamelingen in Leiden en Duitsland. Tevens zond dron soort is ter ere van hem ‘rhododendron keiskei’
hij ruim zevenhonderd Aziatische plantensoorten naar genoemd. Zijn kleinzoon Itō Tokutarō werkte in 1886­
Europa. 1887 aan het Herbarium, de plantenverzameling van
Siebolds verzameling, met name enkele landkaarten de Royal Botanical Gardens te Kew, Londen, en schonk
van Japan en een geschonken ceremoniële kimono met aan die instelling diverse wetenschappelijke boeken
het zegel van de shogun, bracht hem echter in ernstige en manuscripten.
verlegenheid, want het was buitenlanders verboden
om dergelijke voorwerpen te bezitten. Hij werd in 1830 NOTENBOOM
dan ook verbannen uit Japan, en hij moest zijn Japanse Een oudere plantnaam die op het Japans is gebaseerd,
geliefde en hun dochter achterlaten. Zijn geliefde is ginkgo, voor de Japanse notenboom. De plant werd
heette Kusumoto Taki, en ze werd aangesproken als in 1690 beschreven door de Duitse arts Engelbert
Kaempfer. Kaempfer verbleef in Japan in dienst van
de VOC. Hij publiceerde in 1712 over de plant, die hij
Japanse flora ‘ginkgo’ noemde. Die naam nam de beroemde plantkun­
dige Linnaeus in 1771 over, maar de herkomst van deze
Samen met de Duitse botanicus Joseph Zuccarini internationaal bekend geworden benaming is onzeker,
publiceerde Siebold vanaf 1835 een meerdelige en want in het Japans luidt de gebruikelijke aanduiding
onvoltooid gebleven Flora Japonica. In deze Japanse ichō. Veelal wordt verondersteld dat Kaempfer een spel­
flora gaf hij nieuw ontdekte planten een wetenschap- fout heeft gemaakt bij het overzetten van het Japanse
ONZE TAAL 2021 — 6 heester ‘(ligustrum) ibota’, voor de ‘prunus mume’ zaden van de notenboom zijn namelijk abrikoosvormig
pelijke naam; sommige daarvan baseerde hij op de
kanji naar het Latijnse schrift, en dat hij de Japanse om­
Japanse volksnamen. Dat geldt bijvoorbeeld voor de
schrijving gin kyo bedoelde, letterlijk ‘zilverabrikoos’: de
(‘Japanse abrikoos’), voor de ‘bambusa metaka’
met een zilveren gloed. Waarschijnlijker is de recente
(‘breedbladige bamboe’) en voor de ‘kirengeshoma
verklaring van een Japanse en twee Amerikaanse weten­
schappers dat ginkgo een getrouwe fonetische weergave
palmata’ (‘Japanse wasbloem’). De ‘styrax obassia’
oftewel ‘storaxboom’ is inheems op het Japanse
eiland Hokkaido, en de Japanse volksnaam luidt
Kaempfers assistent, Imamura Gen’emon Eisei.
‘oho-ba zisja’. Nederlandse en Vlaamse tuincentra is van de plantennaam in het Nagasakische dialect van
verkopen al deze planten onder hun Japanse namen.
26 HANS BEELEN EN NICOLINE VAN DER SIJS