Page 11 - OnzeTaal_juni2021_HR

Vanwege de Nederlandse
handelspost op het Japanse
kunsteiland Deshima, twee De oudste Japans-

eeuwen geleden, was het
voor Nederlanders en Japan- Nederlandse
ners zaak om elkaars taal te
leren. Wie door de woorden- woordenboeken
boeken uit die tijd bladert,
vindt enkele verrassingen.

EWOUD SANDERS

ussen grofweg 1750 en 1850
leerden duizenden Japanners
de Nederlandse taal. Dit was
T de bloeitijd van wat in het
Japans ‘rangaku’ wordt genoemd: de
‘hollandologie’. Naast het Chinees was
Nederlands de enige vreemde taal die
Japanners mochten leren. Onze taal
bood hun een venster op het Westen:
op de Europese waarden en normen,
religies, zeden en wetenschap.
De vraag is: welke hulpmiddelen Omslag en binnenwerk van het Nieuw verzameld Japans en hollandsch woordenboek (1810).
hadden de Japanners indertijd voor­
handen om onze taal te leren? Wan­ Dat hun leerzucht niet alleen be­ die tussen 1803 en 1817 leidinggaf
neer verschenen bijvoorbeeld de eerste trekking had op de nuttige en verstan­ aan de Nederlandse handelspost op
Japans­Nederlandse woordenboeken? dige kunsten, blijkt al op een van de Deshima.
Het oudste Japans­Nederlandse eerste bladzijden. Daar vinden we dit In zijn Herinneringen uit Japan, ver­
woordenboek werd gepubliceerd tus­ rijtje: “vrouwelijkheid / wrat”, gevolgd schenen in 1833, blikt Doeff terug op
sen 1796 en 1799. Het is gemaakt door door: “zaad / mannelykheid / balzak / zijn werk aan dit woordenboek. De
enkele Japanse tolken, op basis van groote zweering”. meeste Japanse tolken spreken be­
een Frans­Nederlands lexicon uit 1729. Sommige woordenrijtjes zijn ware roerd Nederlands, stelt hij. Dus toen
Dat er slechts dertig exemplaren van gedichten. Zo lezen we op pagina 9 in de Japanse regering hem vroeg een
werden gedrukt, kwam doordat de het eerste deel: “Smeeken / gaan / geil Japans­Nederlands woordenboek
Japanse regering het aanleren van een hart / minnespel / geil / vrouwachtig / samen te stellen, verzamelde hij de
vreemde taal toen strikt reguleerde. minnezuchtig.” Elders staat: “Alle / bekwaamste tolken om zich heen en
minnaaren / overspelen / heimelyk / ging aan het werk. Toen hij vijf jaar la­
KIJKJE IN HET HOOFD geheim verhaal / geheim zaak / ver­ ter naar Nederland wilde terugreizen,
In 1810 volgde het Nieuw verzameld borgentheid / kort.” kwam hij er tot zijn ongenoegen achter
Japans en hollandsch woordenboek. Dat Er zijn overigens ook conversatie­ dat de Japanse regering hem geen
is een heel bijzonder werk, dat ik een zinnetjes opgenomen, waarvan som­ toestemming gaf om een kopie – een
keer in handen heb mogen houden. mige ons nu heel vreemd voorkomen, afschrift – van zijn werk mee te ne­
Het telt vijf delen en is gedrukt met zoals: “Ik heb u iets te zeggen / breekt men. In het diepste geheim liet hij
houten blokken waarin de letters en de boom al?” er toch een maken. Helaas, tot zijn
karakters werden gesneden – wat de Bij sommige woorden vraag je je af “diepe smart” kreeg hij op de terug­
productie zeer kostbaar maakte. hoe ze in hemelsnaam in dit boek zijn reis te maken met een schipbreuk,
Ook voor iemand die geen Japans terechtgekomen. Wie maakte de tolk waardoor deze kopie verloren ging,
leest, zoals ik, was het een feest om wijs dat kront, bildergelid en sakaneering samen met alle andere aantekeningen
door dit boek te mogen bladeren, want Nederlandse woorden zijn? Van wie over zijn verblijf in Japan.
via dit naslagwerk krijgen we een kijk­ pikte hij tegenpartydig hart op, en wie Gelukkig bleef het exemplaar in
je in het hoofd van een Japanse tolk uit fluisterde hem de woordcombinatie Japan wel bewaard (het is nu te vinden
1810 en van diens opdrachtgever. Het beroemde paap in? op Google Books) en op basis daarvan
woordenboek is grotendeels samen­ kon Doeff bewijzen welke belangrijke
gesteld door de “keijzerlijk translateur SCHIPBREUK rol hij in de Japanse hollandologie had ONZE TAAL 2021 — 6
van Hollands taal van Nangasakij”. In 1833, na drieëntwintig jaar noeste gespeeld. 
Eigenlijk had hij er geen tijd voor, arbeid, verscheen het volgende
schrijft hij, maar hij was zó onder de Japans­Nederlandse woordenboek, Het Nieuw verzameld Japans en
indruk van de “leerzugtigheid” van andermaal op basis van een oud hollandsch woordenboek staat in zijn
zijn vorst dat hij “alle de woorden die Frans­Nederlands lexicon. De grootste geheel online: www.onzetaal.nl/
ik van buyten geleerd heb” thematisch bijdrage werd geleverd door Hendrik japanswoordenboek.
bij elkaar zette. Doeff (1777­1835), een Amsterdammer 11