Page 17 - OnzeTaal_jul_aug2021

ONTLEEDMYSTERIES TYPISCH VLAAMS

Wie ontleden heeft geleerd, denkt misschien dat elke zin
zich daarvoor leent. Maar nog niet alle raadsels zijn opgelost.

Geen als ontleed-

mysterie

isschien dat de opeenstapeling van ontleed-
mysteries van de afgelopen maanden u enigs- Hoe heet die
M zins aan het twijfelen heeft gebracht over de
zekerheden van de schoolgrammatica, maar er zal toch
nog wel iets zijn waar je houvast aan hebt? Neem de noemer?
woordsoorten: van de meeste woorden staat toch wel
vast tot welke woordsoort ze behoren?
Er zijn natuurlijk een paar toevalligheidjes, zoals arm,
dat een bijvoeglijk naamwoord is in de betekenis ‘be- n je dochter? Hoe noemt ze?” Vijf minuten
hoeftig’ en een zelfstandig naamwoord als het verwijst nadat de presentator van een popquiz op
naar een lichaamsdeel, maar die zijn gemakkelijk uit “E Radio 1 zijn vraag had gesteld, stond er al
elkaar te houden. Ook de wat kleinere woordjes, zoals een post op de Facebookpagina VRT Taal. Taalverloedering
die, hebben soms een dubbelzinnigheid, die echter bij moet je namelijk met wortel en tak uitroeien, daar kun je
zorgvuldige analyse als ontleedmysterie door de mand niet mee wachten. De volgende uren en dagen kwamen er
valt. In die fiets is het een aanwijzend voornaamwoord 115 reacties op het alarm. Ik schat dat zo’n twintig men-
(die contrasteert met deze) en in de fiets die ik kocht is het sen een vraag hadden. De rest had een mening. Als u wilt
een betrekkelijk voornaamwoord (dat een bijzin inleidt). weten welke bijna honderd meningen mogelijk zijn over
En zelfs de woordsoortbenoeming van de kampioen een taalfout, dan moet u bij Facebook zijn.
in dubbelzinnigheid dat (dat ook nog een voegwoord De verontwaardiging verbaast me niet. Wie de voorbije
kan zijn, zoals in Ik zie dat het regent) is met een beetje jaren gepeild heeft naar de taalergernis van de Vlaming,
nadenken goed te doen. kreeg steeds dezelfde kwesties op z’n bord, en de verwis-
Toch is er één woord dat spot met elke woordsoort- seling van heten en noemen scoorde altijd hoog. Maar het
indeling. Dat is het woordje geen. De beroemde taal- verschijnsel trekt zich niets aan van die collectieve afkeer
kundige M.C. van den Toorn geeft in zijn Nederlandse (‘daar erger ik me al jáááááren aan!’) en treedt via de al
grammatica voor dit woord maar liefst zes verschillende even vermaledijde ‘tussentaal’ (‘die doet pijn aan de
woordsoorten, en dan zegt hij er nog laconiek bij: “Moei- oren!’) onherroepelijk het Belgisch-Nederlands binnen.
lijkheden blijven trouwens bestaan in de benoeming Als een verandering via informele gesproken taal (tus-
van geen in vaste uitdrukkingen zoals dat is geen doen.” sentaal dus) doordringt tot de standaardtaal, waar komt
Daar zijn die zes dus eigenlijk nog niet voldoende voor. die dan vandaan? Van het dialect, zou je verwachten.
Welke zijn die zes woordsoorten dan? Welnu, geen In Vlaanderen is dat in elk geval de regel. Blèten (‘luid
is een bepaald hoofdtelwoord als het ‘nul’ betekent jammeren’), curieuzeneus (‘nieuwsgierig persoon’), effenaf
(‘NEC scoorde drie doelpunten, de tegenstander geen’), (‘volkomen’), goesting (‘trek’), pandoering (‘pak slaag’),
het is een ontkennend onbepaald lidwoord in de beteke- stoemelings (‘zonder veel woorden’) … het zijn dialect-
nis ‘niet ’n’ (‘Wilt u geen boek?’), maar een ontkennend woorden waar de Vlaming niet graag afscheid van nam
bepaald lidwoord als het staat voor ‘niet ’t’ (‘Hij heeft toen hij het ABN (Algemeen Beschaafd Nederlands) om-
geen recht om dat te doen’). Het is een onbepaald voor- armde als norm voor de standaardtaal. Ze bleven populair
naamwoord als het vervangbaar is door niemand (‘Geen in de omgangstaal, en je hoort en leest ze vandaag ook in
was er te laat’) en een ontkennend bijwoord als het de media.
‘niet’ betekent (‘Ik lust geen chocola’). En ten slotte zou Maar in bijna alle oude dialecten, behalve in delen van
het een ontkennend onbepaald voornaamwoord zijn als West-Vlaanderen, bestaat een of andere vorm van het
het ‘niet een of ander’ betekent (‘Ik heb geen idee’). werkwoord heten. Daar zei tot een jaar of twintig geleden
Zes woordsoorten voor één woord? Dat is wel heel haast niemand ‘Hoe noemt uw dochter?’, maar vrijwel
gek, temeer omdat je toch het idee hebt dat het in alle iedereen ‘Hoe heet ze?’ Veel Oost-Vlamingen, Antwerpe-
gevallen alleen maar om een soort ontkenning gaat. naren, Brabanders en Limburgers hebben dus recent hun
Het lijkt erop dat die ontkenning zich wurmt in het eigen dialectwoord, waar niks mis mee was, afgezworen
volgende woord, en dat die versmelting dan de vorm ten voordele van het dialectwoord uit een andere streek,
geen aanneemt. De woordsoort van geen is dus eigenlijk aan de rand van ons taalgebied. Dat is bizar. Een moge-
die van het woord waar het mee samengesmolten is. lijke verklaring is dat nogal wat mensen die hun kinderen
Gelukkig stelt Van den Toorn de op dit punt radeloze standaardtaal willen leren, hun eigen dialectwoorden
lezer enigszins gerust: “Verdedigbaar is in al deze geval- verdacht gaan vinden. Zo zijn ook het regenscherm en de
len de benoeming als onbepaald voornaamwoord.” Daar duimspijker populair geworden (in de dialecten: paraplu en
is de lezer mee geholpen, maar in feite is nu alleen het punaise). ONZE TAAL 2021 — 7/8
probleem omzeild, niet opgelost. Je doet alleen net alsof En wilt u nu het toppunt horen? Ik ben die muziekquiz
het géén mysterie meer is. opnieuw gaan beluisteren en de presentator (van origine
een Nederlander!) vraagt daar netjes: “En hoe heet uw
dochter?” Die klager had slecht geluisterd. Al die opwin-
PETER-ARNO COPPEN ding op Facebook was voor niks.
17
LUDO PERMENTIER