Page 14 - OnzeTaal_jul_aug2021

Nederlandstalige literatuur is overwe-
gend geschreven in de standaardtaal.
Maar door de eeuwen heen komt er ook
dialect in voor. Met welk doel? En welk

effect?

MARC VAN OOSTENDORP
Illustraties: Tzenko Stoyanov

“Ie bint

jà een

wild dier

geliek!”

Streektalen in de Nederlandse letteren

ang waren streektalen alleen spreektalen. prototypische boer in onze tijd bijvoorbeeld ‘eet’n’ en
Wie wilde schrijven, nam haar toevlucht ‘loop’n’ zegt.
tot een standaardtaal. Nog steeds geldt dit Ook maakte de elite van die tijd zich nog vrolijk over
L trouwens voor veel schrijvers, bijvoorbeeld elkáárs dialectuitspraak. Toen Anna Roemersdochter
om dat het Nederlands de taal is van het basisonderwijs Visscher, dochter van een bekend Amsterdams koopman
of omdat standaardtalen toegankelijk zijn voor een en bevriend met alle schrijvers uit haar tijd, een bezoek-
groter leespubliek. Toch kun je een kleine bibliotheek je bracht aan de vooraanstaande dichter en staatsman
samenstellen van boeken die geschreven zijn in talen Jacob Cats in Zeeland, schreef ze een goedmoedig spot-
die nooit officieel Nederlands waren. tend gedicht waarin ze de taal van de Zeeuwse dichters
Een reis door die bibliotheek is behalve een reis door vergeleek met die van kikkers: “Kunt gij uw nachtegaal
de ruimte ook een reis in de geschiedenis van onze taal doen zoetjes tureluren / Die in zijn moedertaal roept
en literatuur. In de Middeleeuwen bestonden er eigenlijk kik, bor, kik, kik, kik.” Die laatste kreten imiteren het
alleen dialecten. Het Standaardnederlands is, zo wordt gekwaak van kikkers, maar ook het Zeeuws, waarin je
in iedere taalgeschiedenis uitgelegd, een uitvinding van nog steeds kunt zeggen ‘da kik dat doe’ in plaats van
de zestiende en de zeventiende eeuw. Daarmee werd het ‘dat ik dat doe’.
dialect ook uitgevonden: in de Middeleeuwen waren er
alleen volkstaal en volkstaalliteratuur, nu werd die in- REALISME
ONZE TAAL 2021 — 7/8 VERDACHT EENVORMIG literatuur, de ‘moffenklucht’, waarin domme boeren die
Eeuwenlang bleef het dialect zo het object van spot
eens afgebakend van iets anders. Wie vanaf dat moment
voor schrijvers. Er bestond zelfs een heus genre toneel-
in dialect schreef, deed dat bewust.
naar de grote stad (in Holland) kwamen, werden bespot
om hun taal. Zoals de genrenaam al suggereert, ging het
De eerste eeuwen was dat dialect vooral grappig bedoeld.
In toneelstukken en gedichten werden boeren opgevoerd
hier vooral om mensen uit Westfalen of andere gebieden
die nu tot Duitsland behoren, maar de grens was – in
die dom en onbeschaafd waren, zoals moest blijken
uit hun taalgebruik. Het dialect in die teksten was op
sommige punten verdacht eenvormig. Of G.A. Bredero
ook oostelijke Nederlanders werden als ‘moffen’ bespot
in deze kluchten.
nu een boer uit het Waterland opvoerde of Constantijn ieder geval vanuit Holland – niet duidelijk te trekken, en
Huygens een uit het Westland, allemaal zeiden ze Pas rond het midden van de negentiende eeuw kreeg
14 ‘mongt’ in plaats van ‘mond’ – ongeveer zoals de de plattelandsbewoner ook zelf echt een stem in de let-