Page 27 - OnzeTaal_jan2021_HR

ONTLEEDMYSTERIES TYPISCH VLAAMS

Wie ontleden heeft geleerd, denkt misschien dat elke zin
zich daarvoor leent. Maar nog niet alle raadsels zijn opgelost.

Het meer-

voudige dat

Dank u,

r zijn maar weinig dingen zeker in het leven,
maar dat de persoonsvorm in persoon en
E getal overeenkomt met het onderwerp is Martine Tanghe
een onverbiddelijke wet, die in de hele Nederlandse
taal gehandhaafd wordt. De hele Nederlandse taal?
Nee, er is een kleine uithoek in de taal die dapper
weerstand biedt en zich hier niets van aan lijkt te ls ik het nieuws lees, ben ik gewoon mezelf.”
trekken. Taalkundigen staan voor een raadsel. Martine Tanghe flapte het er in 2018 uit in
Het is ‘Boer zoekt vrouw’ en niet ‘Boeren zoekt “A een gesprekje over de film De Grinch, waar-
vrouw’ of ‘Boer zoeken vrouw.’ Het onderwerp boer voor ze haar stem had geleend aan een geanimeerd perso-
en de persoonsvorm zoekt stemmen overeen. Dat is nage. Dat was niet gemakkelijk, zei ze, ze moest ervoor uit
in alle Nederlandse zinnen zo. Maar niet in een zin haar comfortzone treden.
als ‘Dat zijn boeren.’ Wat is daarin het onderwerp? Haar comfortzone was de televisiestudio van de open-
Boeren, zou je zeggen, want zijn is meervoud en boe- bare omroep, waar ze tweeënveertig jaar het nieuws van de
ren ook. Toch kun je best het punt maken dat juist dag presenteerde, tot ze afgelopen december op pensioen
het enkelvoudige dat het onderwerp is. Zo kun je de moest. Ik aarzel bij het woord presenteren. Dat klinkt alsof
zin op twee manieren aanvullen. Je kunt zeggen: ze een cadeautje had meegebracht. Dat was het zelden of
‘Die mensen daar, dat zijn boeren.’ Dan verwijst dat nooit. Er werden bommen gelegd en gegooid, er waren op-
duidelijk naar die mensen, en van hen wordt gezegd stootjes op straat en in het parlement, er kwamen tsuna-
dat ze een bepaalde eigenschap hebben (hun be- mi’s en ondemocratische bewegingen over ons heen rol-
roep is boer). Je kunt echter ook aanvullen: ‘Hard- len. Martine Tanghe ‘presenteerde’ dat niet. Ze ‘las’ het
werkend, dát zijn boeren.’ Nu verwijst dat naar een ook niet, zoals ze zich liet ontvallen. Ze vertelde en legde
eigenschap (‘hardwerkend zijn’), en van boeren uit. Begripvol en stabiel, zoals het een nieuwsanker past.
wordt gezegd dat ze die eigenschap hebben. Dus In Vlaanderen werd ze de moeder van het Standaard-
zou je zeggen: in de eerste zin is dat het onderwerp nederlands genoemd. Die reputatie berustte deels op haar
en boeren is de eigenschap, en in de tweede zin is onberispelijke dictie. Die heeft ze zichzelf aangemeten op
boeren het onderwerp en dat de eigenschap. de middelbare school en tijdens haar studie Germaanse
In een bijzin is het nog duidelijker. Begin bij- talen in Kortrijk en Leuven. Dat was het ABN zoals goed
voorbeeld met het voegwoord als en je krijgt: ‘Als opgeleide Vlamingen in de jaren zeventig dachten te moe-
dat boeren zijn (moet je uitkijken)’ en ‘Als boeren ten spreken. En zo is ze blijven spreken. In Nederland is
dat zijn (verdienen ze beter).’ Die twee volgordes de gesproken standaardtaal in die halve eeuw dusdanig
corresponderen mooi met die twee betekenissen: in veranderd dat een geoefend oor aan de uitspraak van een
de bijzin is het eerste zinsdeel het onderwerp. televisiejournalist elk fragment kan dateren. Niet bij de
Maar wacht: als je van die boeren een voornaam- Vlaamse nieuwsredactie. Daar gelden strenge normen. De
woord maakt (bijvoorbeeld zij), dan krijg je ‘Dat zijn meest beruchte proef in een journalistenexamen is de eer-
zij.’ Nu lijkt het toch weer of het tweede zinsdeel ste: de stemproef. Acht op de tien kandidaten hoeven niet
altijd onderwerp is. Dat heeft immers de onder- voor een tweede test te komen. Wegens haar aangename
werpsvorm (zij) en niet de voorwerpsvorm (hen). En dictie is Martine Tanghe lang de medepresentator van het
de eigenschap heeft anders altijd de voorwerps- Groot Dictee geweest.
vorm. Het is ‘Als jij hen zou zijn’ en niet ‘Als jij zij Maar ze is geen voordrachtkunstenares, wel een journa-
zou zijn.’ liste van de oude stempel. Ze stelde haar persoon volledig
Patstelling dus. In de schoolgrammatica noemen ten dienste van de kijker die wil weten en begrijpen wat
we dat het onderwerp in dit soort zinnen, maar het er in de wereld gebeurt. Dat kan het best in een taal die
blijft vooralsnog een onopgelost mysterie wat hier helder en genuanceerd is, en geen aandacht voor zichzelf
aan de hand is. opeist. Elke zin die ze uitsprak was doordacht. Haar tekst-
voorbereiding en haar concentratie waren legendarisch.
Zodoende is ze erin geslaagd ons op de hoogte te houden
PETER-ARNO COPPEN van wat er gebeurde tijdens ons leven. Voor de manier
waarop ze dat deed, kreeg ze onder meer de Groenman-
taalprijs en werd ze gevraagd als bestuurslid van Onze ONZE TAAL 2021 — 1
Taal.
Het journaal sloot ze graag af met haar vaste zinnetje
“Dank dat u bij ons was.”
Ook u dank, Martine Tanghe!

LUDO PERMENTIER 27