Page 25 - OnzeTaal_jan2021_HR

Woorden met rijm taalfout) of de boel juist expres verhaspelt (in dat geval
is het een grappige stijlfiguur).
Iemand verzamelt woorden die rijmen, Eén lezeres heeft zó veel versprekingen verzameld
zoals paashaas, badmat, kersvers, huismuis, dat ze er verhaaltjes mee kan maken. “Vijfentwintig jaar
zandstrand, scheenbeen, haaibaai en doodsnood. geleden verzamelde ik al verhaspelingen die ik hoorde
via mijn huisbezoeken namens de Thuiszorg. Ik stuurde
die in verhaalvorm op naar de personeelskrant.” Dit is
noteren de lezers van Onze Taal vooral zinnen. Zinnen het begin van zo’n verhaal:
waar iets mee aan de hand is.
Ongeveer de helft van alle ingezonden voorbeelden Nadat de voorzitter het woord had geopend, was de
zijn versprekingen en verhaspelingen. De Nederlandse regiomanager aan de beurt. Het angstzweet zakte
taal kent ongelofelijk veel uitdrukkingen en het valt niet hem in de schoenen. Hij kneep zijn tenen bij elkaar.
mee om die altijd netjes uit elkaar te houden en goed toe Normaal was hij rad van de tongriem gesneden, nu
te passen. Dat gaat nogal eens mis. Er blijken door lezers kon hij er geen soep van bakken.
van Onze Taal vele honderden, zo niet duizenden ver- Hoe je het ook reilt of zeilt, het is boter noch vis,
sprekingen genoteerd te zijn. Een paar voorbeelden: dacht hij.

- Een poepje van eigen deeg krijgen. TWENTS
- Ons geheugen kan niet goed onderweg met het Wat werd er naast al deze verhaspelingen verder nog
alledaagse. genoteerd? Mensen blijken nogal eens op te schrijven
- Ik kan goed met die man door de bocht. wat ze hun kinderen horen zeggen:
- Hij mist een gebrek aan warmte.
- In het heetst van de snede. - Waarom hebben mannen wel een ademsbobbel en
- Ik ga even bellen met twee club-coniferen [in plaats vrouwen niet?
van coryfeeën]. - De schaduw plakt aan m’n voeten.

Dat opschrijven van gesignaleerde verhaspelingen is Soms is er sprake van een bijzondere belangstelling voor
trouwens niet van vandaag of gisteren: een van de popu- het regionaal gekleurde Nederlands dat men om zich
lairste uitgaven van Onze Taal is het in 1991 verschenen heen hoort. Een van de inzenders verzamelt wat hij
(en daarna vele malen herdrukte) Een slipje van de sluier, Twents Nederlands noemt:
een boekje dat vol staat met zulke versprekingen.
- Ik ga naar huis heen.
INKIJKJE - Waar kom jij weg?
Onder mensen die zich beroepsmatig met taal bezighou- - Wij krijgen vanavond volk.
den, taalkundigen dus, bestaat al anderhalve eeuw de - Hier kun je goed wat eten.
gewoonte om spontane versprekingen te verzamelen en - Is die melk kapot?
te analyseren. Het idee is dat je daarmee indirect een - Ik weet niet hoe als jij dat doet.
inkijkje kunt forceren in het ‘machientje in ons hoofd’
dat automatisch en pijlsnel de juiste letters en woorden Een andere inzender hoorde en noteerde jarenlang het
kiest. Dat machientje hapert nogal eens, en via die Brabantse Nederlands dat in zijn dorp Best gesproken
haperingen kun je misschien iets te weten komen over wordt. “Na het bridgen zegt iemand: ‘Aan die tafel had-
hoe het taalmechanisme werkt. Wetenschappelijk inte- den we het begaaid.’ Begaaid betekent ‘helemaal ver-
ressante verhaspelingen zijn bijvoorbeeld (ik put op- prutst’.” Hij noteerde ook zinnen waarin eigennamen
nieuw uit eigen materiaal): volgens hem een bijzonder, typisch Brabants achter-
voegsel kregen:
- (…) teleur eh … terreuralarm (…)
- Dat is een beetje een visue eh … vicieuze cirkel. - Ik heb het Ria’s al verteld.
- Wat ons onmiddellijk irri eh … ik wilde zeggen - Vandaag ga ik met Mia’s bridgen.
irriteerde maar ik bedoel natuurlijk intrigeerde ... - Als het echt nodig is, ga ik wel naar Mariekes.

Wat hier wetenschappelijk zo interessant aan is: deze Het verzamelen van woorden en zinnen in dialect is iets
zinnen laten zien dat de beginklanken van een woord wat in Nederland veel gebeurt. Vaak mondt het ook uit
een belangrijke rol spelen bij het ‘ophalen’ van dat in al dan niet in eigen beheer uitgegeven boekjes met
woord in het ‘mentale lexicon’, het woordenboek in ons lokale spreekwoorden en zegswijzen.
brein.
Lezers van Onze Taal verzamelen versprekingen LANGPAALSPLEET
meestal niet vanuit een wetenschappelijke interesse, Een van de lezers, die in het dagelijks leven wiskunde-
maar meer vanuit een soort taalplezier. Ze worden er- leraar is, houdt van ‘Opperlands’-achtige vormeigenaar-
door geprikkeld. Ze vinden ze leuk en grappig, en mis- digheden. Bijvoorbeeld woorden die zijn samengesteld 
schien soms ook een beetje dom en irritant. Veel van
dergelijke versprekingen komen van de radio of de tv,
maar soms van dichterbij. Ze kunnen ook een soort eer- ONZE TAAL 2021 — 1
betoon zijn aan het taalgebruik van een persoon die men Werkwoorden als dieren
kent of gekend heeft. Bijvoorbeeld een vriend die in ge-
animeerde gesprekken of verhitte discussies nogal eens Je kunt ook “dieren die ook werkwoorden zijn”
uitdrukkingen door elkaar haalt. “Die fles maken we noteren: bokken, gieren, hamsteren, hengsten,
piraat!”, “Jij bent niet voor één karretje te spannen …”, hoppen, katten, kauwen, kraaien, krabben, mollen,
“Linksomkeert!” Het is niet helemaal duidelijk of die enzovoort. Er blijken ook verleden tijden te
vriend dat per ongeluk zo zegt (dan spreken we van een bestaan die ook dieren zijn: paarden en reeën. 25