Page 26 - OnzeTaal_jan2021_HR

Wederkerende werkwoorden een man met een bijzondere belangstelling voor spreek-
taal, schreef me: “Als ik naar wielrennen op de Vlaamse
Een taalkundige die geïnteresseerd is in bijzondere gramma- tv kijk, hoor ik dat sommige commentatoren ‘lijstje’ zeg-
ticale constructies, noteert geregeld “creatieve voorbeelden gen, met een t, terwijl het in mijn variant van het Neder-
van resultatieve werkwoordsbepalingen, vaak met een re- lands als ‘lijsje’ klinkt.” Verder merkte hij op: “Langgele-
flexief werkwoord, van de vorm ‘(zich) X Y-en’, waarbij Y het den had ik een collega die ook altijd haast had met praten
werkwoord is en X variabele vormen aanneemt”: en die zei ‘opagenblik’ voor ‘op een bepaald ogenblik’.”
- Ik sportte me twee kledingmaten omlaag. INKOMSTENTJE
- Michael van Gerwen gooide zichzelf wereldkampioen. Een emeritus hoogleraar liet weten dat hij in het verleden
- Soms bluf ik een klant de deur uit. weleens voorbeelden van opmerkelijke zinsconstructies
noteerde. Bijvoorbeeld zinnen waarin doen en laten op een
gekke manier met elkaar gecombineerd worden, zoals in:
uit delen die elkaars tegengestelde zijn: “volledigheids- “De verzekeraars krijgen evenwel de opdracht om dat deel
halve”, “nauwgezet”, “wezenlijk”. Ook verzamelt hij van de administratie dat zij nodig hebben om de zorghan-
woorden die hij ‘zeeteefjewoorden’ noemt. Dat zijn delingen te betalen, zelf te verzorgen dan wel te doen la-
grappig verhaspelde woorden (zeeteefje is een grappige ten verzorgen” (afkomstig uit Pim Fortuyn, De puinhopen
verhaspeling van theezeefje), zoals “langpaalspleet” van acht jaar Paars, 2002). Een student van de hoogleraar
(‘langspeelplaat’) en “tarthumor” (‘harttumor’). heeft ooit nog eens een scriptie geschreven over dit ver-
Terwijl in deze laatste voorbeelden de humor centraal schijnsel.
staat, zijn er andere inzenders bij wie ergernis, in lichte Een voorbeeld van “een bijzonder woord, gebruikt door
dan wel zwaardere vorm, de belangrijkste drijfveer lijkt. mijn vader, op Tweede Kerstdag 1991” kreeg ik van een
Bijvoorbeeld ergernis over hoe mensen te pas en te on- andere hoogleraar: “De context kan ik me niet herinne-
pas ‘te maken hebben’ zeggen: ren, maar ik vermoed dat het iets met belastingen was.
Mijn vader werkte vroeger op een accountantskantoor. Hij
- Het zuiden heeft morgen te maken met regen. zei ‘inkomstentje’ dit, ‘inkomstentje’ dat. Dus een ver-
- (…) te maken hebben gehad met kanker. kleinvorm van een meervoud, iets vrij bijzonders in het
- Vijftig procent van de mensen heeft te maken met Nederlands. Je hebt kindertjes, maar verder kan het niet
overgewicht. echt. Ik vermoed dat hij geen zin had in ‘inkomstje’, en
voor het uitspraakgemak uitging van het meervoud in-
Voor dit soort dingen geldt: als het je eenmaal een keer komsten.” Voor een taalkundige wordt zo’n voorbeeldje
is opgevallen, dan blijft het je opvallen. meteen een heel verhaal.
Een andere lezeres is in de ban van het werkwoord Een enkele Onze Taal-lezer maakt van zo’n waar-
zitten. Zij heeft geprobeerd alle verschillende gebruiks- neming ook een kort verhaaltje, een puntig tekstje. De
mogelijkheden daarvan te verzamelen: “Niet aan zitten al eerder genoemde Brabander uit Best doet dat zelfs
Jantje”, “Dat zit zo”, “Het zit me niet lekker”, “Daar zit altijd. Een voorbeeld:
wat in”, “Ik zit er niet mee”, “Hij ziet het helemaal zit-
ten”, enzovoort, enzovoort. Flamoes. Woensdag 6 september 2006 hoorde ik dit
Als je honderdduizend Nederlanders opdracht zou woord uit de mond van biljarter (…) Ik kende dat woord
geven om ieder op één Nederlands woord te letten, en wel als synoniem voor kut, maar had altijd gedacht dat
op hoe het gebruikt wordt, dan zou je met zijn allen een het Vlaams was. Vrijdag 8 september was ik met mijn
schitterend woordenboek van het Nederlands kunnen ex op bezoek bij (...) Zij had in de jaren zestig te Am-
samenstellen. sterdam de volgende opmerking gehoord: ‘Heb je je
flamoes wel gewassen?’
PROFESSIONALS
Al even taalkundig is de zoektocht van een andere in- Het noteren van opmerkelijke taaluitingen die je toevallig
zender naar voorbeelden van het “gebruik van de bedrij- tegenkomt is vermakelijk en leerzaam. “Het verveelt
vende vorm in plaats van de lijdende vorm of een om- nooit”, schrijft een van de lezeressen, “en het kost niks.”
schrijving met worden plus comparatief”. Een hele De genoteerde woorden en zinnen zijn soms grappig,
mondvol. Hoe ziet dat eruit? Zó: soms irritant, en bijna altijd, als je er oog voor hebt,
interessant: ze zetten aan tot nadenken over taal. 
- Ik heb een vouwfiets die op een onconventionele
manier opvouwt.
- Macht gemeente holt uit.
- Later verhoogt de kans op een lokale regen- of Opmerkelijke namen
onweersbui.
Sommige mensen verzamelen gekke of grappige namen.
Hier wordt een interessante grammaticale tendens ge- Dit schijnen allemaal echt bestaande achternamen te zijn:
ONZE TAAL 2021 — 1 voor een taalkundige zijn deze zinnen slechts objectieve En deze voor- en achternamen komen voor:
signaleerd, met misschien toch ook een lichte ondertoon

Beerenpoot, Niks, Zilverentant, Zwakhals.
van ergernis: dit is eigenlijk geen goed Nederlands. Maar
waarnemingen. Iedere zin is dan een voorbeeld van iets
groters, bijvoorbeeld van iets grammaticaals.
Wil Helmus, Leen Kleingeld, Fokje Modder, Till Bal,
Ik vroeg aan een paar taalkundigen of zij ook gehoor-

Stanley Messi, Wil Bouten, Willie van Achteren
de of gelezen taaluitingen noteerden. Van de zes profes-
sionals die ik benaderde, bleken vijf dat weleens te doen.
En ze doen het allemaal omdat ze denken dat dergelijke En dan is er de heer Nagtegaal van de Dierenbescherming en
zinnen voorbeelden kunnen zijn van verschijnselen die Hennie de Haan, voorzitter van de Nederlandse Vakbond
26 ze wetenschappelijk interessant vinden. Een van hen, Pluimveehouders.