Page 30 - OnzeTaal_febmrt2021_HR

ETYMOLOGIE

Illustratie: Frank Dam

In cohort

Hier faalt elke conciliatie middels getoost met alverwege maart ging deze locatie bijna van de
krambamboeli.” Zo luidde in 2016 de tweede zin één op de andere dag in cohort”, zo meldde
“ van het Groot Dictee der Nederlandse Taal, ge-H dagblad Tubantia op 5 december 2020. De uit-
schreven door A.Fdrukking in cohort gaan is een van de vele nieuwe woord-
vormingen die betrekking hebben op de coronacrisis,
net als cohortafdeling en cohortverpleging. Ze verwijzen
naar patiënten met dezelfde ziekte die gezamenlijk op meinse schrijver Tacitus, vertaalt het Latijnse cohors als
een geïsoleerde locatie worden verpleegd. Hoe komen “hofregement”. Een Latijns-Nederlands woordenboek
we aan deze cohort-uitdrukkingen? uit 1699 biedt als vertaling uitsluitend omschrijvingen
als “bende voetvolk”, “lijfschutbende”, “regiment” en
LEGIOEN “bende lijfwachten”. Pas in de achttiende eeuw wordt
Cohort duidde oorspronkelijk een onderafdeling in het cohort als Nederlands woord gebruikt. In 1779 publiceerde
leger aan. Het woord gaat terug op het Latijnse cohors, Lucretia Wilhelmina van Merken, volgens Betje Wolff “de
met als tweede naamval cohortis. Dit is een samenstel- grootste dichteresse onses lands”, het bijna vijfhonderd
ling van co (‘met’) en een stam die verwant is met hortus bladzijden tellende heldendicht Germanicus. Het gaat over
(‘tuin’). Aanvankelijk duidde cohors een omheinde ruim- de gelijknamige Romeinse veldheer, die rond 16 n.Chr.
te aan, bedoeld voor het houden van vee of pluimvee. ten strijde trok tegen de Chatten, een Germaanse stam die
Later verschoof de betekenis naar de hoeveelheid dieren ten noordoosten van de Rijn leefde in wat nu Duitsland is.
of mensen die in zo’n omheinde ruimte paste – het was Het leger van Germanicus bestond uit legioenen, die Van
dus een grove manier van tellen. Deze overdrachtelijke Merken nauwgezet beschrijft:
betekenis werd in het Romeinse leger nader toegespitst
op een onderafdeling soldaten. Zo nemen de Galliërs Elk legioen vormt tien cohorten naast elkaêr;
Asterix en Obelix in het stripverhaal Asterix en het 1ste De grootste en eerste voert den gouden adelaar, (...)
legioen (1967) dienst in de eerste centurie van de tweede Elk dier cohorten heeft haar eigen vaan en stander;
manipel van het derde cohort van het eerste legioen.
Het aantal manschappen binnen een cohort bedroeg In die tijd werd cohort ook gebruikt voor een moderne
ongeveer zeshonderd. legerafdeling. Zo berichtte de Opregte Groninger courant
Hoewel het woord in de Romeinse literatuur in be- in 1772 over Russen die Litouwen zijn binnengetrokken:
schrijvingen van veld- en zeeslagen en andere gewapen- “Onder dezelven zyn 26 Cohorten, die egter niet meer
de conflicten vaak voorkomt, heeft het lang geduurd dien naam zullen voeren, maar ligte Veldcommanden ge-
voordat het in het Nederlands belandde. De zeventien- noemd worden; yder dier Cohorten bestaat in 550 Mannen,
de-eeuwse dichter P.C. Hooft, liefhebber van de Ro- en heeft eenen Overste Lieutenant ten Commandant.”

STUDENTENPOPULATIE
In de eerste helft van de twintigste eeuw ontwikkelt cohort
‘Hof’ en ‘gordijn’ zich internationaal van een militaire tot een wetenschap-
pelijke term. Met name in het bevolkingsonderzoek krijgt
Het Latijnse cohors heeft ook nog andere sporen in het woord de betekenis van een groep mensen met een
het Frans, Engels en Nederlands nagelaten. Het La- gemeenschappelijk kenmerk. In de jaren zestig en zeven-
tijnse woord is namelijk via de samengetrokken vorm tig worden ‘cohortanalyses’ een vast onderdeel van het
cortem (van de vierde naamval cohortem) in het Frans methodenrepertoire van alle maatschappijwetenschap-
het normale woord geworden voor ‘hof’: cour. De pen, en zo raakt de term algemeen verbreid. Zo meldt NRC
Oudfranse vorm cort is geleend door het Engels als Handelsblad op 13 december 1984, twee jaar na de invoe-
ONZE TAAL 2021 — 2/3 Wimbledon – ‘tennisbaan’. Zowel het Franse cour als miologie, de wetenschap van de besmettelijke ziektes,
ring van de Wet tweefasenstructuur: “Het eerste cohort
court, dat eveneens ‘hof’ betekent, daarnaast meer
eerste-fase-doctorandi is in aantocht.” Ook in de epide-
specifiek ‘gerechtshof, rechtbank’ en – denk aan
het Engelse court zijn door het Nederlands als leen-
wordt gewerkt met cohortstudies. In de jaren tachtig wer-
den bijvoorbeeld de Amsterdamse ‘cohortstudies’ gestart
woord overgenomen.

Van het Latijnse cohors of cors is in het Latijn corti-
met als doel onderzoek naar hiv-infecties en aids.
Binnen de context van de coronapandemie kreeg het
na (‘gordijn’) afgeleid. Dat woord heeft via het Frans

geleid tot het Engelse curtain, het Duitse Gardine en
besmet met covid-19’.
het Nederlandse gordijn. En laten nu net mensen die
‘in cohort’ zijn, via een ‘knuffelgordijn’ contact kun- woord cohort de betekenis ‘groep mensen die allemaal zijn
nen onderhouden met hun dierbaren … HANS BEELEN EN NICOLINE VAN DER SIJS
30