Page 33 - OnzeTaal_febmrt2021_HR

VERTAALTAAL TYPISCH VLAAMS

Hispanist, literatuurrecensent en vertaler
Maarten Steenmeijer bekijkt maandelijks wat
er gebeurt als er vertaald wordt.

Vertaal-

kannibalisme
Vies van vieze

e versregel “Shall I compare thee to a Sum-
mer’s day?” is zó bekend dat een vertaler er woorden?
D bijna niet aan ontkomt om het origineel zo
veel mogelijk door te laten klinken in zijn versie, zo be-
toogde ik in de vorige vertaalcolumn. En dat is precies
wat Bas Belleman doet in zijn vrijwel letterlijke verta- cteur Josse De Pauw keek de televisiekijker diep
ling van het eerste vers van Shakespeares achttiende in de ogen en sprak: “Dames en heren, dit is
sonnet: “Zal ik je vergelijken met een Zomerdag?” A een kutjaar. Dat is wel een beetje een grof
Maar tegelijkertijd overtreedt Belleman deze onge- woord, hè. Ik ga het nog eens zeggen. Een kutjaar.” Hij
schreven vertaalwet, want hij maakte nog twee andere mocht dat vinden, want de ellende was niet te behap-
vertalingen van dit gedicht, en die beginnen als volgt: pen in 2020. En hij mocht het ook zeggen omdat hij een
“Zal ik eens jou zien én een Zomerdag?” en “Vergelijk gewaardeerd kunstenaar is, die de zwaartekracht van
je jou ’ns met een zomerdag”. woorden kent. ‘Kutjaar’ werd dan ook de titel van een
Het is sowieso opmerkelijk dat Belleman drie ver- cultureel jaaroverzicht op de openbare omroep VRT.
schillende versies van dit gedicht publiceerde in Intussen, in een ander universum, werd voetballer
Shakespeares sonnetten (2020). Zelf schrijft hij er dit Hans Vanaken gestraft omdat hij de scheidsrechter na
over: “Het geldt voor alle sonnetten, maar hier springt een rode kaart een ‘kutref’ had genoemd. Zijn advocaat
het nog meer in het oog: de ultieme vertaling kán niet probeerde de bliksem af te leiden door te zeggen dat
bestaan omdat het sonnet steeds van vorm en kleur kutref geen alledaags Vlaams woord is. Het is door grof-
verschiet als je een iets andere blik werpt en omdat een gebekte Nederlanders bij Club Brugge geïntroduceerd,
andere taal nu eenmaal andere mogelijkheden en be- beweert hij. Maar het mocht niet baten: twee wedstrij-
perkingen heeft.” Dat klinkt plausibel, maar drie ver- den schorsing.
talingen van één gedicht op een kluitje, werkt dat wel? Hoe erg is zo’n drieletterwoord? En hoe uitzonder-
In elk geval niet in de twee alternatieve versies van lijk? Ik heb mijn mondkapje opgezet en latex hand-
de eerste versregel. Dat komt niet alleen doordat ze af- schoenen aangetrokken voor ik vieze woorden ben gaan
wijken van het bekende origineel (dat, zoals gezegd, zo tellen in de persdatabank. Kut, klote, shit, stront, schijt:
veel mogelijk zou moeten meeklinken in de vertaling) elke tienjarige in een nonnenschool kent er meer, maar
maar ook doordat ze pover afsteken bij de letterlijke laat me daarmee beginnen. Ik bekeek alle Vlaamse
vertaling. Zo is het eerste alternatief (“Zal ik eens jou kranten en magazines die ter beschikking staan van
zien én een Zomerdag?”) geforceerd geformuleerd (en Gopress, over een periode van twintig jaar. Je wordt een
dat komt niet alleen door het kreupele metrum) en ander mens als je zoiets doet.
maakt het tweede (“Vergelijk je jou ’ns met een zomer- In 2000 trof ik 1755 artikelen aan met een of meer
dag”) zelfs de onbedoelde indruk een jolige variant of van deze woorden. Tien jaar later waren het er al 2146
zelfs een parodie te zijn van “Zal ik je vergelijken met en vorig jaar 5399. Dat zijn er dus vijftien per dag, de
een Zomerdag?” dag des Heren inbegrepen. Ik wil er rekening mee
De overige dertien versregels van het sonnet zijn houden dat ik valse treffers heb. Het Limburgse dorp
veel minder bekend en hoeven dus niet per se door te Kuttekoven, bijvoorbeeld, het scheikundig element
klinken in de vertaling. Maar er is wel iets anders aan strontium en de Zwitserse luchthaven Kloten. Maar de
de hand. Door drie vertalingen bij elkaar te zetten ver- tendens is duidelijk: de pers is niet meer vies van vieze
leidt Belleman de lezer ertoe om het origineel erbij te woorden. Van coprolalie (ziekelijk roepen van obsceni-
pakken en de verschillende versies met elkaar te gaan teiten) wil ik ze niet beschuldigen, maar de grenzen van
vergelijken. En dat is funest, omdat je je er daardoor wat welvoeglijk is, schuiven op.
bewust van wordt dat het om vertálingen gaat, terwijl Dat gebeurt niet zomaar. De pers spreekt de taal van
het bij een vertaling nu juist de bedoeling is dat je dat haar lezers en kijkers. Dat betekent dat de genoemde
vergeet (behalve dus als het om een alom bekende woorden hun taboe stilaan verliezen en daarna onver-
passage gaat, zoals het eerste vers van Shakespeares mijdelijk hun nut. Want sommigen van ons hebben ver-
achttiende sonnet). Door verschillende vertalingen van boden woorden nodig, als kleuters die ‘kak’ en ‘pis’
hetzelfde gedicht te publiceren maakt Belleman het roepen vanachter een hoekje. Om zich eens uit te leven,
ze dus stuk voor stuk onmogelijk om te zijn wat elke denk ik, want ik ben niet zo’n sommige. Zodra taboe- ONZE TAAL 2021 — 2/3
versie zonder de andere twee wel had kunnen zijn: een woorden minder ophef en afschuw veroorzaken dan
soevereine tekst. Als dat geen opmerkelijk staaltje van gewenst, moeten er sterkere in de plaats komen.
vertaalkannibalisme is. Hoe zullen die klinken? Ik kijk er nu al naar uit.

MAARTEN STEENMEIJER LUDO PERMENTIER
33