Page 27 - OnzeTaal_febmrt2021_HR

REGISTER GUUS MIDDAG

Over opmerkelijk taalgebruik.

De H van Assen

og altijd als ik in Groningen in de trein stap,
schiet het even door me heen. Zal de dienst- Houtsnede Collectie Rijksmuseum
N doende conducteur het gaan zeggen? In zijn
barse dictie, door de krakerige intercom, met zijn Gro-
ningse accent: dat deze trein zal gaan stoppen ‘te Aer’n,
Hass’n en Oogeveen’? Want, iedereen weet dat, Gronin-
gers zeggen een h waar dat niet moet, en laten hem
weg als het juist wel moet. ‘Aren’ in plaats van Haren,
‘Hassen’ in plaats van Assen, ‘Oogeveen’ in plaats van
Hoogeveen.
In de praktijk heb ik het nog geen enkele conducteur
ooit horen zeggen. Het moet een oud taalgrapje zijn,
en er hoort een spottende ondertoon bij – hoor die rare
Groningers nu eens. Maar nu bladerde ik door Alles
begint met A van Diedrik van der Wal, een boek met 26,
nee: 27 hoofdstukken over de 26, nee: 27 letters van ons
alfabet (want hij beschouwt de lange ij als een aparte let-
ter). Daar las ik, in het hoofdstuk over de h, dat er in het
Nederlands plekken zijn waar de h niet wordt uitgespro-
ken, en er zijn zelfs gedetailleerde kaarten van. Ja, er is
een gebied in Groningen waar de h weggelaten wordt. En
er blijken er nog veel meer te zijn: allerlei kleine “h-loze
enclaves”, zoals Salland, Scheveningen, Enkhuizen,
Volendam, Marken en Urk. manieren waarop de staart van de q geschreven kan wor-
den. De rare x van Texel.
AANGEHIJGD
In hetzelfde hoofdstuk vond ik ook het Groningse con- SEXY LETTER
ducteursmopje terug, maar nu opeens in de omgeving En er komt allerlei boeiende onzin voorbij – bijvoorbeeld
van Aarlem en Hamsterdam. Ik las dat het gebruik van over grafologie en het mijnenveld van de klanksymbo-
de h soms voortkomt uit hypercorrectie, zoals ook al bij liek. De x is een sexy letter, althans volgens Paulien Cor-
de elfde-eeuwse Vlaamse monnik die in het bekende nelisse. De m is de moederletter van het alfabet. En de
“hebban olla vogala”-zinnetje “hic” schreef in plaats meest vrouwelijke letter? Dat is de v, vanwege de vorm,
van ‘ic’: “hic anda thu”. Nooit geweten. Ook in Engeland onder andere. Er is ook een mannelijke letter: de p – de p
en Wales doen ze her en der aan ‘h-dropping’: niet van penis. Wat zit er toch veel vast aan een simpel letter-
‘horse’ maar ‘’orse’. In het Frans, Italiaans, Portugees tje. Hier vind je verder ook alles over de dikke l, de natte
en Spaans wordt de letter wel geschreven, maar al t, de lange s, de zachte g, de stomme r, de korte en de
eeuwenlang niet meer uitgesproken. Daar vragen ze lange ij, de tweepoot en de driepoot. De letter van Pytha-
zich weleens af of zo’n loze letter nog wel recht heeft goras – dat is de y. En de fietspompletter – dat is de f.
op een eigen teken. En dus ook over de vreemde plekken waar de h ver-
De inwisselbaarheid van de h strekt zich uit naar haar dwijnt, of opduikt. In de trein naar Hassen, maar ook al
diepste wezen. Wat is de h eigenlijk? Heeft deze letter in het oude Rome. Daar woonde ten tijde van de dichter
wel een eigen geluid? Of is zij alleen maar lucht, “niet Catullus ene Arrius, die de gewoonte had om woorden
dan een windigen asem”, een “toeblaasinge”, zoals taal- van een h-klank te voorzien. Arrius zei ‘chommoda’ als
kundigen langgeleden al vaststelden? En moeten we de h hij ‘commoda’ moest zeggen, en ‘hinsidias’ in plaats
dan zien als een klinker of als een medeklinker? Van der van ‘insidias’, omdat hij, een nieuwe rijke, dacht dat het
Wal houdt het op “een aangehijgde klinker”. zo hoorde. Ook een geval van hypercorrectie. Catullus
Het wonderlijke is dat ik, dagelijkse h-gebruiker, dit ergerde zich er enorm aan, en hij was niet de enige. De
allemaal misschien wel had kunnen weten, maar er tot opluchting was groot toen Arrius naar Syrië werd ge-
nu toe nooit bij stil heb gestaan. En dat geldt niet alleen stuurd. Eindelijk rust. Maar niet voor de Syriërs. Zijn
voor wat Van der Wal te melden heeft over de h, maar reis via de Ionische Zee bleef niet onopgemerkt. Een
ook voor die 25, nee: 26 andere letters die ik dagelijks in wind trok voorbij – een wind van al die aangehijgde h’s. ONZE TAAL 2021 — 2/3
vergelijkbaar grote hoeveelheden gebruik. Hij weet er “Ionios fluctus (…) iam non Ionios esse, sed Hionios”:
enorm boeiend, ik zou haast zeggen: aangehijgd, over sinds Arrius voorbijvoer, is de Ionische Zee niet langer
te schrijven – of het nu over klank, schriftgeschiedenis, de Ionische, maar de Hionische Zee. 
typografie, letterfrequentie, spelling of dialect gaat. Van
alles komt hier voorbij. Liptandklanken, tandkasrichels Diedrik van der Wal, Alles begint met A. Uitgeverij De
en tongwortels. De herkomst van de cedille. Het ont- Harmonie. In de webwinkel van Onze Taal zijn nog enkele
staan van het puntje op de i. Een overzicht van de vele gesigneerde exemplaren te koop. 27