Wat betekent de term samenkoppeling?

Een samenkoppeling is een groep woorden die van oorsprong met spaties werd geschreven, maar die gaandeweg een vast geheel is gaan vormen. Er staan streepjes tussen de woorden van een samenkoppeling. Daarmee druk je uit dat ze heel nauw verbonden zijn.

Voorbeelden van samenkoppelingen zie je in deze zinnen:

• Die oude caravan is inmiddels een sta-in-de-weg geworden.
• Voor dit probleem is helaas geen kant-en-klare oplossing.
• We komen steeds dichter bij een staakt-het-vuren.
• Ons jongste kind is een echte spring-in-’t-veld.
• Zij is echt op-en-top professional.
• Een drie-in-de-pan is een klein pannenkoekje dat je met drie tegelijk bakt.
• Ik krijg het heen-en-weer van je!

Zoals je ziet, kunnen er in samenkoppelingen allerlei soorten woorden zitten, ook lidwoorden (de, het, een), voegwoorden (en) en voorzetsels (in, van, over, enz.).

Meer samenkoppelingen vind je op het tabblad ‘Voorbeelden’.

Samenkoppeling of woordgroep?

Er zijn geen vaste regels om te bepalen wanneer een groep woorden precies een samenkoppeling vormt. Zo is kant-en-klaar wél een samenkoppeling, maar frank en vrij en bont en blauw zijn dat niet. Je zult het bij twijfel moeten opzoeken in de officiële woordenlijst, onze eigen spellinglijst of een woordenboek zoals Van Dale.

Samenkoppeling of samenstelling?

Samenkoppelingen zijn iets anders dan samenstellingen.

Samenstellingen schrijf je helemaal aan elkaar. Bijvoorbeeld: panklaar, hongerstaking en autoweg. In samenstellingen kun je een kern aanwijzen. Zo is een autoweg een soort weg, net als een zandweg, een overweg, een omweg en een vierbaansweg. Het woord weg is dus duidelijk de kern van deze samenstellingen.

Samenkoppelingen zoals sta-in-de-weg zitten anders in elkaar. Hierin kun je niet één kernwoord aanwijzen. Sta in de weg is eigenlijk een zinnetje, maar als samenkoppeling betekent het ‘obstakel, iemand die of iets dat in de weg staat’. Om uit te drukken dat het in z’n geheel die betekenis heeft, maar dat het rechterdeel niet de kern is, gebruik je streepjes.

Samenkoppeling in een samenstelling

Samenkoppelingen kunnen ook voorkomen in samenstellingen. De rest van het woord kun je er dan gewoon aan vast schrijven. Een extra streepje voor de duidelijkheid mag ook.

• kant-en-klaarmaaltijd (of: kant-en-klaar-maaltijd)
• staakt-het-vurenbevel (of: staakt-het-vuren-bevel)
• vind-ik-leukknop (of: vind-ik-leuk-knop)