Wat is juist: ‘Je mag geen gebruik maken van een woordenboek’ of ‘Je mag niet gebruikmaken van een woordenboek’?

Het werkwoord gebruikmaken wordt aaneengeschreven. Als er een ontkenning staat bij het werkwoord is dat gewoonlijk niet. Het is bijvoorbeeld ‘Hij laat zich niet muilkorven’ en ‘Zij wil niet helpen.’ Geen wordt doorgaans gebruikt om zelfstandige naamwoorden te ontkennen: ‘Zij kan geen maat houden’ en ‘Ik neem geen woord terug.’ Omdat gebruikmaken één woord is, zou ‘Je mag niet gebruikmaken van een woordenboek’ het meest voor de hand liggen.

Toch klinkt die zin wat vreemd. Dat komt doordat gebruikmaken blijkbaar (nog) niet helemaal als een vast geheel fungeert. Vergelijk de volgende zinnen:

• Ik wil niet stofzuigen.
• Ik wil geen stof zuigen. (vreemd)
• Zorg ervoor dat je niet stof inademt; dat is schadelijk. (vreemd)
• Zorg ervoor dat je geen stof inademt; dat is schadelijk.

Uit deze zinnen blijkt dat stofzuigen écht een geheel is (ontkenning met niet gaat het best). Ook blijkt dat stof inademen duidelijk geen samengesteld werkwoord is, maar een combinatie van een werkwoord en een lijdend voorwerp. Immers: de ontkenning met geen is het best.

Gebruikmaken hangt er nog een beetje tussenin. De voorkeur gaat uit naar ‘Je mag geen gebruik maken van een woordenboek.’ Het gaat echter te ver om ‘Je mag niet gebruikmaken van een woordenboek’ fout te noemen. Om het probleem te omzeilen kan ook ‘Gebruikmaken van een woordenboek is niet toegestaan’ gebruikt worden.