Wat is juist: ‘Een heel fijne vakantie!’ of ‘Een hele fijne vakantie!’

In een informele wens zoals ‘Een hele fijne vakantie!’ is hele erg gebruikelijk. In formelere combinaties zoals een heel ingrijpende maatregel wordt meestal heel gebruikt, al kan - zeker in de spreektaal - ook hele voorkomen.

Een hele fijne vakantie

In een hele fijne vakantie is heel een bijwoord dat iets zegt over het bijvoeglijk naamwoord fijne. Een bijwoord krijgt echter normaal gesproken geen buigings-e. Het is bijvoorbeeld erg mooie huizen (het bijwoord erg zegt iets over mooie) en een extreem lange regenperiode (het bijwoord extreem zegt iets over lange). Erge mooie huizen en zeker een extreme lange regenperiode zijn niet gebruikelijk.

Toch wensen we elkaar regelmatig een hele fijne vakantie, hele mooie kerstdagen en een hele gezellige verjaardag. Als heel vóór een ander bijvoeglijk naamwoord met een buigings-e staat, zoals fijne, mooie en gezellige, krijgt het dus vaak ook een buigings-e. Door de verbogen vorm hele te gebruiken komt je wens hartelijker over. Dit effect wordt beschreven in de Algemene Nederlandse Spraakkunst (ANS). De verbuiging van het bijwoord heel heeft volgens de ANS tot gevolg dat je iets sterker laat merken dat je je wens écht meent of dat je een docent écht goed vindt als je spreekt van een hele goede docent.

“Heele schoone sterke kleuren”

De verbogen vorm hele is geen nieuwigheid. Zo schreef Jan van Riebeeck in 1658 over “Eenige heele oude siecken mannen” en schreven Betje Wolff en Aagje Deken in 1784 over een dier met “heele schoone sterke kleuren”. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) vermeldt bij heel: “Het spraakgebruik wil, dat heel voor een attributief gebezigd bnw. in verbogen vorm [zoals fijne en mooie dus] óók den buigingsvorm aanneemt.” Hiermee bedoelt het WNT: in de praktijk krijgt heel in combinaties als hele schoone en hele oude in de spreektaal vaak een buigings-e. Er staat niet dat dit ‘fout’ zou zijn.

Een heel ingrijpende maatregel

In formelere contexten past de onverbogen vorm heel het best. Een minister zal dus waarschijnlijk eerder spreken van een heel ingrijpende maatregel en een heel dreigende situatie dan van een hele ingrijpende maatregel en een hele dreigende situatie. Hij of zij zal in een rapport of een brief aan de Tweede Kamer vrijwel zeker voor heel kiezen.