Voltooide deelwoorden als verweesd, gesjeesd en gevreesd krijgen allemaal een d. Dat komt doordat het hele werkwoord eindigt op -zen (verwezen, sjezen, vrezen), en niet op -sen. Om een bekend ezelsbruggetje van stal te halen: de z zit niet in ’t kofschip, en daarom is de verledentijdsuitgang -de(n) en niet -te(n). De verledentijds-d komt terug in het voltooid deelwoord: vreesde - gevreesd, sjeesde - gesjeesd, verweesde - verweesd.

Waarom geweest met een t?

Een waarschijnlijke verklaring voor de schrijfwijze geweest is dat er geen verbogen vorm geweesde/geweeste bestaat of bestaan heeft. Je kunt bijvoorbeeld niet spreken van de geweeste/geweesde vakantie als je ‘de vakantie die geweest/voorbij is’ bedoelt. Daarnaast kun je wel spreken van de verweesde samenleving, een gesjeesde student en de gevreesde ziekte. Voor het gehoor eindigde geweest dus altijd op een t, en die t is ook op schrift in gebruik gekomen. Dat kon mede gebeuren doordat er eveneens geen verleden tijd hij weesde in gebruik is geweest. De verleden tijd was namelijk vroeger hij waart en nu hij was. Er was dus zelfs geen verledentijdsvorm (zoals vreesde van vrezen) waarin een d hoorbaar was.

Het historische Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) vermeldt dat vroeger de vorm gewesen ook wel gebruikt werd, maar dat al in het Middelnederlands geweset en de varianten geweest, geweist, weest en west geregeld voorkwamen. In de zestiende eeuw is geweest overal de gewone vorm, al komt ghewesen ook nog weleens voor, wellicht onder invloed van het Duits. Al lang voordat de spelling officieel werd vastgelegd (dat gebeurde in 1804), was de schrijfwijze geweest dus gebruikelijk. Daardoor is geweest de officiële spelling geworden. Het WNT vermeldt slechts enkele citaten uit de zeventiende en achttiende eeuw met geweesd - deze vorm is nooit echt algemeen gebruikt.

Blij met deze uitleg?

Met een donatie van € 2 steun je Onze Taal. Bedankt!

Toch nog een vraag?

Onze taaladviseurs staan elke werkdag voor je klaar

Bel 085 00 28 428 Bel 085 00 28 428

(gebruikelijke belkosten, geen extra kosten)

Of stel je vraag via social media of per mail