Wat is juist: werk ze, werkze of werkse? En waar staat dat ze eigenlijk voor?

Werk ze! is een veelvoorkomende aansporing die ‘Succes op je werk!’, ‘Zet ’m op met je werk!’ of ‘Ga zo door met je werk!’ betekent. Het is dus een manier om een ander een hartelijk steuntje in de rug te geven.

Werk is de gebiedende wijs van het werkwoord werken. Ze is een persoonlijk voornaamwoord. Er zijn nog meer veelvoorkomende aansporingen die bestaan uit zo’n gebiedende wijs en ze:

• Eet ze!
• Fiets ze!
• Lees ze!
• Loop ze!
• Maf ze!
• Netflix ze!
• Slaap ze!
• Sport ze!
• Studeer ze!
• Vergader ze!

Waar komt ze in Werk ze! vandaan?

Aansporingen als Werk ze! en Eet ze! komen in elk geval al sinds de jaren vijftig voor en zijn in Nederland gebruikelijker dan in België. Wat ze hier oorspronkelijk betekent, is niet duidelijk.

Er is weleens aangenomen dat ze hier een soort ‘rest’ was van een weggevallen lijdend voorwerp. In Eet ze! zou ze dan eigenlijk staan voor ‘boterhammen’ of ‘soep’. Dit is echter niet waarschijnlijk. In veel van dit soort aansporingen zitten namelijk juist werkwoorden die géén lijdend voorwerp bij zich hebben, zoals Werk ze! en Sport ze! Zinnen als ‘Ik werk de werkdag’, ‘Ik werk de dossiers’, ‘Ik sport mijn sport’ (met een lijdend voorwerp erbij) klinken immers raar.

Het is waarschijnlijker dat ze alleen een verzachtend effect heeft op de gebiedende wijs. Door ze toe te voegen, benadruk je dat je de gebiedende wijs als een succeswens bedoelt. Het gebruik van ze lijkt dan op woorden als maar, eens en even in ‘Geef dat maar eens even hier.’ Deze woorden hebben ook een verzachtende werking op de gebiedende wijs geef hier.

Het feit dat werkze en werkse geregeld als één woord voorkomen, geeft aan dat deze vormen voor veel mensen als één geheel aanvoelen: een kern met iets daaraan vast. Het is mogelijk dat ze in Werk ze! zich op termijn écht ontwikkelt tot een achtervoegsel. Maar zover zijn we voorlopig nog niet.