Wat betekent met kunst-en-vliegwerk en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Als iets kunst-en-vliegwerk is, wil dat zeggen dat je alles uit de kast moet trekken om iets voor elkaar te krijgen of te maken, vaak op het laatste nippertje en al improviserend.

In kunst-en-vliegwerk zitten twee termen uit de toneelwereld verborgen: kunstwerk en vliegwerk. Met kunstwerk(en) werden op het toneel natuurverschijnselen nagebootst, zoals de zee. De toestellen waarmee men vroeger acteurs op het toneel kon laten opstijgen en neerdalen heetten vliegwerk(en).

Met kunst- en vliegwerk(en) kreeg de figuurlijke betekenis ‘op alle mogelijke manieren’, ‘met allerlei foefjes’. Dat gebeurde al lang geleden. De schrijfsters Betje Wolff en Aagje Deken gebruikten de uitdrukking in hun roman Historie van den heer Willem Leevend (1784): “Dit alles heb ik zo met kunst- en vliegwerken uit den kwaadaartigen Stiefvader gekreegen.”

Tegenwoordig gebruik je met kunst-en-vliegwerk vooral in situaties waarin het mis dreigt te gaan, terwijl er ook nog sprake is van tijdnood. Wat met kunst-en-vliegwerk tot stand komt, zal dus weleens met de Franse slag gedaan zijn.

De spelling kunst-en-vliegwerk

De spelling van kunst-en-vliegwerk is inmiddels veranderd: het is in z’n geheel een samenstelling geworden. Dat komt doordat niemand de onderdelen kunstwerk en vliegwerk nog herkent: het is dus geen samentrekking meer. Hetzelfde is gebeurd met hand-en-spandiensten.