Wat betekent met kunst- en vliegwerk en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Als iets kunst- en vliegwerk is, wil dat zeggen dat alles uit de kast wordt getrokken om iets voor elkaar te krijgen of te maken, vaak op het laatste nippertje en al improviserend.

Kunst- en vliegwerkzijn eigenlijk termen uit de toneelwereld. De toestellen waarmee men vroeger acteurs op het toneel kon laten opstijgen en neerdalen heetten vliegwerk(en). Met kunstwerk(en) werden op het toneel natuurverschijnselen nagebootst, zoals de zee. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) vermeldt bij kunstwerk(en): “Voorheen als benaming voor de toestellen waarmede op ’t tooneel natuurverschijnselen worden nagebootst, sommige bijzondere bewegingen uitgevoerd enz. Gewoonlijk in de verbinding kunst- en vliegwerk(en), waarmee tevens die toestellen werden bedoeld waardoor personen en zaken door de lucht bewogen kunnen worden enz.”

Met kunst- en vliegwerk(en) kreeg de figuurlijke betekenis ‘op alle mogelijke manieren’, ‘met allerlei foefjes’. Dat gebeurde al lang geleden. De schrijfsters Betje Wolff en Aagje Deken gebruikten de uitdrukking in hun roman Historie van den heer Willem Leevend (1784): “Dit alles heb ik zo met kunst- en vliegwerken uit den kwaadaartigen Stiefvader gekreegen.”

Tegenwoordig wordt met kunst- en vliegwerk vaak gebruikt in situaties waarin het mis dreigt te gaan, terwijl er ook nog sprake is van tijdnood. Wat met kunst- en vliegwerk tot stand komt, zal dus weleens met de Franse slag gedaan zijn.