Page 27 - OnzeTaal_sept2020_HR

het hele Vlaamse taalgebied. Zoals een Nederlander ook naar zogenoemde synoniemdefinities gekeken, waarbij
wil weten: is dit standaardtaal, of wordt het alleen ge- een bepaald begrip niet wordt omschreven, maar alleen
bruikt onder een bepaald deel van de bevolking? met een synoniem wordt uitgelegd. Zo staat tegenwoor-
dig het label ‘NL’ bij het Nederlands-Nederlandse woord
KROELEN vacaturestop, dat als omschrijving bij het Belgische aan-
Van Dale hanteerde in de editie van 1986 deze labels: wervingsstop staat.

- belg. dit begrip betekende voorheen ‘alleen in België GESCHRAPT
algemeen gebruikelijk’ (zoals confituur, dat in Neder- Gelukkig komt er niet alleen handwerk te pas aan het
land jam wordt genoemd). Vanaf 2005 betekent dat vaststellen van de labels. De woordenboekredactie
label ‘standaardtaal in België’. Als een trefwoord wel baseert zich nu vooral op digitale tekstverzamelingen,
algemeen gebruikt wordt in België, maar geen stan- waarin na te gaan is welke woorden het meest in Belgi-
daardtaal is, staat er een tweede label bij: ‘niet alge- sche teksten staan, welke vooral in Nederlandse teksten
meen’ of ‘spreektalig’. Zoals bij ingangsexamen: “BE; voorkomen en welke overal even vaak. Op die manier
spreektaal ‘toelatingsexamen’” en doorgaan: “BE; kunnen de redacteuren nu wel veel sneller en gemakke-
niet algemeen ‘plaatshebben’”. lijker labels toekennen en verfijnen dan toen ze alle
- gew. ‘gewestelijk’ voor de echt streektalige woorden, bronnen met de hand moesten uitvlooien.
zoals lochting (‘tuin, hof’) en vijs (‘schroef’). Dit label Toen ik bij Prisma de regiolabels reviseerde, heb ik
bestaat nu niet meer. Het is vervangen door ‘spreek- daar dankbaar gebruik van gemaakt. Bij sommige geval-
taal’ of ‘niet algemeen’. len kon ik makkelijk een knoop doorhakken. Zo heb ik
pollepel het label ‘NL’ gegeven voor de betekenis ‘houten
Maar toch was dit nog niet genoeg, want er moest ook keukenlepel’, omdat dat woord in België iets anders
nog iets bedacht worden voor woorden die alleen in betekent. Het label ‘NL’ bij plusklas heb ik dan weer
Nederland tot de standaardtaal behoren (zoals kroelen, geschrapt, want dat kennen we in België intussen ook.
‘knuffelen’) of juist de woorden die weliswaar alleen in Maar andere kwesties lieten meer ruimte voor twijfel.
Nederland gebruikt worden, maar daar niet tot de stan- Kennen wij in België echt het woord ritsen niet, zoals in
daardtaal behoren (overnieuw bijvoorbeeld, als informele de vorige editie van Prisma stond? En betekent serre in
variant van opnieuw). Nederland wel hetzelfde als in België?
Prisma kwam in 2009 als eerste met zo’n ‘NL’-label Bij dat soort twijfelgevallen haalde ik de online tekst-
‘NL’, ‘Belg.’ of allebei? voor Nederlands-Nederlandse woorden, in het woorden- bestanden erbij: het krantencorpus GoPress (met Neder-
boek Hedendaags Nederlands. Daarmee beoordeelde
landse en Belgische kranten) en de uitgebreide tekstcor-
het woordenboek Belgisch-Nederlands en Nederlands-
pora OpenSonar en Corpus Hedendaags Nederlands (in
Nederlands op een evenwaardige manier. Van Dale volg- de laatste twee staan informelere varianten van Neder-
de in 2015 met dat label ‘NL’. lands in België en Nederland). Als ik dan nog mijn twij-
Maar hoe onderzoek je welke standaardtaal alleen in fels had, schakelde ik mijn eigen panel in: collega’s en
België voorkomt of juist alleen in Nederland? De Belgi- kennissen die in een afgeschermde Facebookgroep hun
sche Van Dale-hoofdredacteur Ruud Hendrickx vertelde mening gaven over de woorden die ik hun voorlegde.
in 2015 tijdens de presentatie van een nieuwe editie van Met resultaat: ik heb bijvoorbeeld het label ‘NL’ toe-
zijn woordenboek hoe de redactie te werk was gegaan. gevoegd bij de definitie ‘glazen aanbouw aan een huis
Die verwachtte onder groepstalen als het Bargoens veel bij een tuin’ bij het trefwoord serre, want in België is een
Nederlands-Nederlands tegen te komen, dus dergelijke serre een veranda. Het label ‘NL’ heb ik juist geschrapt
groepen werden het eerst onderzocht. Op die manier bij ritsen, want dat bleek de doorsnee-Belg ook te kennen.
kregen woorden als bajes (‘gevangenis’) en asjeweine Soms was een aanpassing nodig omdat de realiteit veran-
(‘weg, dood, kapot’) er het label ‘NL’ bij. Ook werd er derd is. Zo heb ik het Belgische trefwoord aanpassingsklas
geschrapt, omdat het concept niet meer bestaat.
Ook in de toekomst zullen dit soort revisies nodig
blijven: er is nog een inhaalbeweging nodig, de realiteit
verandert en de taal evolueert mee. 

Standaardtaal die alleen voorkomt in Nederland
bankpas (BE ‘bankkaart’) Standaardtaal die alleen voorkomt
bockbier (‘zwaar, zoet, donker bier’) in Vlaanderen
fruithapje (BE ‘fruitpap’) aanwezigheidslijst (‘presentielijst’)
prognosticeren (‘voorspellen, ramen’) bloemsuiker (NL ‘poedersuiker’)
trimbaan (BE ‘fit-o-meter’) confituur (NL ‘jam’)
ouderdomsdeken (‘oudste in (dienst)jaren,
oudste lid’)
zona (‘gordelroos’)
Niet-standaardtaal die alleen
voorkomt in Nederland
abeluinig (‘stuntelig’)
gallemieze (naar de gallemieze Niet-standaardtaal die alleen voorkomt ONZE TAAL 2020 — 9
gaan: ‘kapotgaan’) in Vlaanderen
overnieuw (‘opnieuw’) alcoholieker (‘alcoholist’)
patjakker (‘smeerlap, patser’) druivelaar (‘wijnstok’)
sacristein (‘koster’) marcelleke (‘mouwloos onderhemd’, NL ‘singlet’)
mazout (‘stookolie’)
papfles (‘zuigfles’)
27