Page 30 - OnzeTaal_nov2020_HR

ETYMOLOGIE

Taser Illustratie: Frank Dam

inds enkele jaren werkt de Nederlandse politie
met de ‘taser’, een wapen dat twee kleine pijltjes
S wegschiet die door middel van een draad aan het
wapen verbonden blijven. Door de draad wordt een elek-
trische schok toegediend die de getroffen persoon voor
korte tijd uitschakelt. De inzet is omstreden, onder meer
vanwege mogelijke negatieve effecten op de gezondheid. perkrachtige lichtbundels ‘optical maser’ genoemd, tot
Zo publiceerde Amnesty International in 2018 een rap- in 1957 de Amerikaanse natuurkundige Gordon Gould het
port over tasergebruik met als titel Een mislukt experi- letterwoord laser verzon, door hem aanvankelijk nog met
ment. Hoe komt het stroomstootwapen aan zijn naam? hoofdletters geschreven. De vijf letters staan voor ‘Light
Het blijkt om een lange geschiedenis te gaan. Amplification by Stimulated Emission of Radiation’.
De droom om gevaarlijke tegenstanders met een ge- Het duurde niet lang voordat het Amerikaanse woord
richte straal onschadelijk te maken, is zo oud als de ook in het Nederlands in omloop raakte. In 1961 noemde
mensheid zelf. Volgens de Griekse mythologie slingerde het Gereformeerd Gezinsblad de laserstraal een “uitvinding
oppergod Zeus bliksemschichten naar zijn tegenstan- met verbluffende mogelijkheden”. Dat het woord inmid-
ders. De Germaanse god Thor bezat een magische hamer dels helemaal in onze taal is ingeburgerd, blijkt ook uit
met de naam Mjölnir, die bliksem en donder veroorzaak- de nieuwvorming laseren, een werkwoord dat van het
te als hij werd weggegooid. In 1897 liet H.G. Wells in The woord laser is afgeleid.
War of the Worlds de Martianen de aarde overvallen en
vanuit torenhoge driepotige oorlogsmachines dodelijke JONGENSBOEK
stralen afschieten. De eerste Hollywood-film waarin een De taser is uitgevonden door de Amerikaanse natuurkun-
laserkanon als wapen werd gebruikt, was Goldfinger dige Jack Cover, die in 1970 het bedrijf Taser Systems Inc.
(1964), waarin James Bond vastgebonden op een metalen oprichtte. De naam die hij aan het stroomstootwapen
tafel in tweeën dreigt te worden gesneden door een ultra- gaf, paste in de reeks maser - laser en was tegelijk zelf een
sterke laserstraal. nieuw acroniem. Cover was taalkundig geïnspireerd door
een avontuurlijk jongensboek uit 1911, Tom Swift and His
MASER Electric Rifle. Hierin wordt verteld hoe de titelheld een
In datzelfde jaar 1964 ontvingen de natuurkundigen geweer uitvindt dat stroomstoten afvuurt. De sterkte van
Charles Townes, Nikolaj Basov en Aleksander Prochorov de stoten kon worden gevarieerd, waardoor het wapen
de Nobelprijs voor hun baanbrekende ontdekkingen op geschikt was om door muren heen te schieten en walvis-
het gebied van de ‘maser- en lasertechniek’. In 1953 was sen, olifanten, neushoorns dan wel de gevreesde rode
het Townes gelukt elektromagnetische golven te bunde- pygmeeën te vellen. Ook kon het een lichtende bol pro-
len tot een coherente straal. Samen met zijn studenten duceren, waardoor de jacht in donker Afrika opeens een
bedacht hij voor deze uitvinding de naam maser, een stuk veiliger werd. De letters van het woord komen over-
acroniem van ‘Microwave Amplification by Stimulated een met de beginletters van Tom A. Swift’s Electric Rifle,
Emission of Radiation’ (‘versterking van microgolven waarbij de initiaal A (die in het boek zelf niet voorkomt) is
door vergroting van de straling’). Deze stralen zijn voor toegevoegd om het woord beter uitspreekbaar te maken.
het menselijk oog niet zichtbaar. In de daaropvolgende In dit rijtje past ook faser, een vernederlandsing van
jaren slaagde men erin ook lichtstralen te concentreren, het Engelse phaser, de benaming van allerlei kleine en
die wél zichtbaar waren. Aanvankelijk werden deze su- grote fictieve energiestraalwapens zoals die in gebruik
zijn in de sciencefictionserie Star Trek. De faser wordt
voor het eerst ingezet in het eerste seizoen, in de afleve-
ring ‘Where No Man Has Gone Before’, uitgezonden in
ONZE TAAL 2020 — 11 Het door natuurkundige Jack Cover bedachte een faser een rotslawine, die zijn tegenspeler uitschakelt.
Voorlopers van de taser
1966. Hierin veroorzaakt kapitein Kirk met behulp van
Het woord phaser wordt eveneens opgevat als een acro-
woord taser rijmt met opzet op eerdere uitvindingen
niem, ofwel van Photon Maser ofwel van Phased Energy
Rectification. Hoe dat precies zit, weten we niet, maar
en zet een reeks acroniemen op speelse wijze voort:
dat zal duidelijk worden rond 2200, als dit wapen van de
maser (1953)
laser (1957)
gevonden.
phaser (1966) toekomst volgens de Star Trek-kalender zal worden uit-
taser (1970) HANS BEELEN EN NICOLINE VAN DER SIJS
30