Page 16 - Onze Taal _mei2019_HR

OPGELEGDE VERTRUTTING
Voor sommige mensen voelt het steeds aanpassen van
het taalgebruik als een overdreven exercitie. Toen de
NOS vorig jaar bekendmaakte voortaan wit in plaats van
blank te gebruiken, stak er een storm van protest op,
omdat mensen het gevoel hadden iets opgelegd te krij-
gen. Als mensen niet meekomen, gaat het veranderen
van woorden dan niet contraproductief werken?
“Alleen een woord veranderen werkt niet, dan wordt
het een opgelegde vertrutting”, zegt Carasso. “Het gaat
om kennis van hoe geschiedenis werkt. We vechten nog
altijd tegen het negentiende-eeuwse beeld van de
Gouden Eeuw. Om het nationale gevoel te bevorderen is

“Uiteindelijk gaat het niet

zozeer om de woorden zelf,

maar om de gesprekken

en reflectie eromheen.”

die periode toen verheerlijkt. In de zeventiende eeuw
zelf vonden de bewindhebbers van de VOC ook al dat Jan
Pieterszoon Coen te ver was gegaan en zich misdragen
had op Banda.”
Nog een voorbeeld: vorig jaar kocht het Scheepvaart-
museum een portret aan van admiraal Tromp, geschil-
derd door Ferdinand Bol. Op het schilderij staat Cornelis
ZWARTE BLADZIJDE Tromp afgebeeld met een zwarte bediende. “We noem-
Hoe bepaal je als museum het woordgebruik als de con- den het eerst een ‘dubbelportret’. Dat gaat weer wat ver,
text van de woorden en het maatschappelijk bewustzijn want zo is het natuurlijk nooit bedoeld. Maar we wilden
erover steeds veranderen? “Uiteindelijk gaat het niet een statement maken.”
zozeer om de woorden zelf, maar om de gesprekken en Het liefst zou het museum de bediende bij naam noe-
reflectie eromheen”, zegt Vera Carasso, directeur muse- men, om duidelijk te maken dat het om een mens gaat
ale zaken van het Scheepvaartmuseum in Amsterdam. en niet om een attribuut. Daarom doen ze nu onderzoek
De gids Woorden doen ertoe ligt ook bij hen op tafel. “Het om zijn naam en geschiedenis te achterhalen. Tot die
is heel belangrijk dat dit nu op papier staat. Maar uitein- tijd staat er op het bijschrift: “Portret van luitenant-
delijk gaat het om afwegingen in de praktijk. Dat is een admiraal Cornelis Tromp en onbekende man.” 
voortdurende discussie, die bij ons al langer gaande is.
Sommige woorden die tien jaar geleden in orde waren,
kunnen nu niet meer. En ongetwijfeld gebruiken we nu
weer woorden die over tien jaar niet meer kunnen, hoe
bewust we er ook mee bezig zijn.” Uit de woordenlijst van
Zo organiseerde het museum in 2013 een tentoonstel- Woorden doen ertoe
ling over de afschaffing van de slavernij. “We hebben
toen veel teksten aangepast, ook met behulp van exter- Traditioneel Op zich niet problematisch, maar is
ne adviseurs.” Een van de aanpassingen was het vervan- ontstaan als onderdeel van een perspectief waarin
gen van slaaf door slaafgemaakte, een suggestie die ook Europa wordt gezien als ‘modern’ en niet-Europese
in de gids staat. Slaafgemaakt roept een ander in het culturen als ‘pre-modern’ en lager in de hiërarchie.
leven, die de desbetreffende persoon tot slaaf maakte. Suggestie: wees specifiek over de tijd en plaats. Kan
Daarmee benadrukt het dat iemand actief zijn vrijheid soms vervangen worden door historisch.
is ontnomen. De term slaaf zou iemand te veel gelijk- Stam Heeft de bijklank van ‘primitief’, ‘wild’ en ‘sim-
stellen aan zijn omstandigheid, en “reduceert diegene pel’. Wordt zelden gebruikt om etnische groepen in
ONZE TAAL 2019 — 5 dels is de maatschappelijke discussie weer verder, en Ontdekken In de context van ‘Columbus ontdekte
Europa te beschrijven. Anderzijds wordt de term
tot niet meer dan iemands eigendom”, zo schrijft de
door sommige groepen omhelsd (Native North
gids.
American Tribal Councils). Suggestie: met voorzich-
“Maar we gebruikten wel nog de term blank. Inmid-
tigheid gebruiken. Van toepassing als mensen deze
hebben we die vervangen door wit.” Ook vindt Carasso
voor zichzelf gebruiken.
de titel van de tentoonstelling destijds, De zwarte bladzij-
de, nu eigenlijk niet kunnen. “Die wekte de indruk dat
het maar een klein onderdeel was van onze geschiede-
omdat het suggereert dat er voorafgaand aan zijn
ontdekking geen samenleving bestond. Gepaster:
nis. In de tentoonstelling die we nu voorbereiden, Repu- Amerika’ heeft het woord een negatieve bijklank,
bliek aan zee, is het slavernijverleden beter geïntegreerd ‘was de eerste Europeaan die …’
16 in het algemene verhaal over onze geschiedenis.”