Page 15 - Onze Taal _mei2019_HR

“Zij wezen ons erop dat deze zin het perspectief van één overkoepelende nieuwe term. Zo noemen de oor-
de kolonisator als uitgangspunt neemt, terwijl we juist spronkelijke bewoners van Groenland zich ‘Kalaallit’,
bij deze tentoonstelling het zwarte perspectief centraal die van Canada ‘Inuit’ en die van Noord-Alaska
wilden stellen”, zegt tentoonstellingsmaker Richard ‘Iñupiat’. Kofi: “Het gaat om eigenaarschap. Wie bepaalt
Kofi. “En we waren heel bewust bezig met taal en for- welk label wordt geplakt op een bepaalde bevolkings-
mulering”, vult onderzoeker Robin Lelijveld aan. Lelij- groep: de groep zelf of iemand anders?”
veld en Kofi zijn beiden werkzaam voor het Nationaal Een ander voorbeeld daarvan is het woord medicijn-
Museum van Wereldculturen, waar drie musea onder man. De medicijnman figureert in veel films en popu-
vallen (het Tropenmuseum in Amsterdam, het Museum laire media vaak op een sensationele en erotiserende
Volkenkunde in Leiden en het Afrika-Museum in Berg manier, stelt de gids. Deze voorstellingen doen geen
en Dal), en voor het daaraan gelieerde Wereldmuseum recht aan de complexiteit van de praktijk en de rol die
Rotterdam. Ze werkten samen aan de tentoonstelling deze mensen spelen in hun samenleving. Het woord
over het slavernijverleden en pasten het bordje bij de medicijnman beschouwen velen daarom als beledigend.
Boni-strijder aan tot: “Buku lag afgelegen en werd lange Als alternatief geeft de gids het Engelse spirituele healer,
tijd met succes verdedigd.” Van een plaats om te verove- of de woorden die de ‘healers’ voor zichzelf gebruiken.
ren veranderde het fort in een stelling om te verdedigen. In een tentoonstelling die Kofi voorbereidt over
hedendaagse praktijken waarin spiritualiteit en natuur
MEERDERE PERSPECTIEVEN gebruikt worden om patiënten te genezen, heeft hij het
‘Fort Buku’ is een van de voorbeelden die laten zien hoe als volgt opgelost: “We laten mensen zichzelf voorstel-
in het Nationaal Museum van Wereldculturen continu len. Zo noemt iemand zich een ‘heks’, juist vanwege het
het gesprek gaande is over taal en woordgebruik. Met de
publicatie Woorden doen ertoe. Een incomplete gids voor
woordkeuze binnen de culturele sector, die vorig jaar juni
uitkwam, wil het museum de discussie daarover ook Bij veel woorden die een
buiten zijn muren verder aanzwengelen. De gids bestaat
uit twee delen: een verzameling essays van mensen van groep aanduiden, luidt het
binnen en buiten de museumwereld over de rol van taal
en woordgebruik in het museum en een woordenlijst advies: gebruik de term die
met mogelijk gevoelige woorden, zoals dwerg, neger,
oriëntaals en blank. de groep zelf hanteert.
“We zeggen niet: deze woorden mag je wel en deze
mag je niet gebruiken”, aldus Lelijveld, samen met
hoofd onderzoek Wayne Modest verantwoordelijk voor
het concept en de redactie van de gids. “Maar we geven onterechte leed dat vrouwen vanwege die naam is aan-
context en achtergrondinformatie bij de woorden, zodat gedaan. Een ander wil zichzelf geen ‘sjamaan’ noemen,
mensen weten wat het betekent als ze die gebruiken omdat hij de praktijk vanuit een witte cultuur uitvoert.”
en welk effect dat kan hebben.” Met de gids hoopt het Als overkoepelende term wordt in de tentoonstelling in
museum andere instellingen te helpen bij het nadenken plaats van het Engelse healer gesproken over ‘ritueel
over hun taalgebruik, en ook zelf weer een stap verder specialisten’.
te komen. Lelijveld: “We verzamelen alle reacties en
zullen daarmee een nieuwe, aangescherpte versie GEUZENNAAM
schrijven.” Maar juist de gebruiksgeschiedenis van woorden is con-
De publicatie van de gids past bij de bredere maat- tinu aan verandering onderhevig. Soms worden oor-
schappelijke trend van herijking van het verleden, waar- spronkelijk denigrerende termen door een groep zelf in
bij onder andere de geschiedenis van het kolonialisme gebruik genomen als geuzennaam. Een bekend voor-
en de slavernij anders worden ‘verhaald’. In die maat- beeld is neger, dat omarmd is door sommige zwarte
schappelijke ontwikkeling is voor musea een kritische mensen. Minder bekend is marron, ‘weggelopen slaaf-
blik op het eigen taalgebruik onontkoombaar, zeker voor gemaakte’. Het woord is afgeleid van cimarron, dat let-
een museum met een koloniale achtergrond zoals het terlijk ‘weggelopen vee’ betekent, en kan daarom als
Tropenmuseum. Kofi: “Wij willen in het museum meer- beledigend gezien worden. Tegelijkertijd werd de term
dere perspectieven laten zien, dus dan moet je aan de een symbool voor het verzet tegen het kolonialisme en
slag.” Andersom verandert met de maatschappelijke de slavernij, en dus juist een bron van trots.
discussie ook weer de context van woorden. Op de kaft Ook inheems is zo’n complexe term. Oorspronkelijk
van de gids staat dan ook met grote letters: “Work in werd die gebruikt voor flora en fauna die van nature –
progress.” zonder menselijke invloed – ergens voorkomen, maar de
laatste decennia verwijst het woord vooral ook naar door
ACHTERHAALD Europa gekoloniseerde volken. Inheems wordt vaak ge-
Bij veel woorden in de gids draait het om de zogeheten associeerd met ‘primitief’. De gids suggereert ook hier
‘gebruiksgeschiedenis’ ervan. In welke context is het termen die mensen zelf gebruiken en die zij respectvol
woord in de loop der tijd gebruikt en door wie? Sommige vinden.
woorden zijn allang achterhaald en worden algemeen Maar als het gaat om Surinaamse volkeren heeft in-
beschouwd als beledigend, zoals inboorling, kaffer en bos- heems inmiddels een nieuwe betekenis gekregen, stelt ONZE TAAL 2019 — 5
neger. Bij veel woorden die een groep aanduiden, luidt onderzoeker Ellen-Rose Kambel op de website OneWorld.
het advies: gebruik de term die de groep zelf hanteert. Het is een juridisch begrip, waar internationale rechten
Vaak bestaat die groep uit subgroepen, dus is er niet één aan verbonden zijn waarvoor jarenlang is gestreden.
vervangende term. Kambel: “Surinaamse inheemse vertegenwoordigers
In plaats van ‘zigeuner’ kun je meestal ‘Roma’ zeg- hebben in de jaren tachtig en negentig uitdrukkelijk
gen, tenzij het om een (sub)groep gaat met een eigen voor deze term gekozen in plaats van het toen gebruike-
voorkeursnaam, zoals ‘Sinti’. Voor ‘Eskimo’ is er niet lijke indianen.”  15