Page 29 - OnzeTaal_jul_aug2021

ONDERZOCHT ERICA RENCKENS

Waar houden taalkundigen zich mee bezig?

Cité-Duits: ondergrondse taal in Vlaanderen

ie een uitstervende taal wil onderzoeken,
hoeft niet per se diep het Amazonegebied of
W de binnenlanden van Papoea-Nieuw-Guinea
in te trekken. Nantke Pecht stapte in Maastricht simpel-
weg op bus 63 naar het Vlaamse Eisden – bij mooi weer
pakte ze de fiets. In 2015 en 2016 deed ze daar in de ‘cité’,
de woonwijk voor mijnwerkers, vijf maanden lang veld-
onderzoek naar het Cité-Duits. Van de laatste twaalf
sprekers die ze daar sprak, leefden er ten tijde van haar
promoveren afgelopen januari nog negen, allen ver in de
tachtig.

MISLEIDEND
Het Cité-Duits ontstond in de jaren dertig van de vorige
eeuw onder de mijnwerkers in Eisden. De naam doet ver- Foto: Bert Beelen
moeden dat de taal vooral op het Duits lijkt, maar dat is
eigenlijk een beetje misleidend, aldus Pecht. “Die naam
komt van de sprekers zelf, die heb ik niet verzonnen. Nantke Pecht onderzocht de mengtaal van oud-mijnwerkers.
De taal is een mengelmoes van het Belgisch-Nederlands,
Duits en het Maaslands, een Limburgs dialect.” du hast gedacht’, waar in het Duits alleen ‘… gedacht
Dat door taalcontact een nieuwe taal ontstaat, is hast’ mogelijk is. Ook kunnen nog elementen na de
op zich niet heel bijzonder. Maar de situatie in Eisden infinitief komen: ‘Ich musste fahren mit de Fiets.’”
was uniek, vertelt Pecht. “De mijnwerkers kwamen Het gebruik van voornaamwoorden in het Cité-Duits
oorspronkelijk uit landen als Italië, Tsjechië en Polen; leek dan weer meer op het Duits, met ich, du en der/die.
thuis spraken ze hun eigen talen. Waar in andere cités “Maar dat hoor je ook al veel in de Limburgse dialecten.
de mijnwerkers per nationaliteit gescheiden woonden, Bovendien maakt het Cité-Duits in tegenstelling tot het
kende Eisden geen segregatie en was er dus veel taal- Duits geen onderscheid naar grammaticaal geslacht.
contact. Iedereen sprak in die tijd wel wat Duits, als een Naar het mannelijke Tisch en het vrouwelijke Blume
soort lingua franca, zoals tegenwoordig bijna iedereen wordt altijd met der verwezen.”
Engels spreekt. Zo ontstond een mengelmoes: een taal Al met al concludeert Pecht dat er vaak geen duide-
die niemand in die regio als moedertaal had.” lijke grenzen te trekken zijn door het Cité-Duits. “De
De mijnwerkers hadden weinig contact met mensen taal kent veel verschillende kenmerken uit de brontalen,
buiten de wijk, die ook nog eens op hen neerkeken. Met maar je kunt niet met zekerheid bepalen of die nu uit het
het Cité-Duits markeerden de sprekers zich als groep die Belgisch-Nederlands, het Duits of het Maaslands zijn
zich onderscheidde van de niet-mijnwerkers. overgenomen. Het is onmogelijk om scherpe grenzen te
De taal werd vooral gesproken door mannen. Pecht: trekken tussen die talen.”
“Het Cité-Duits was een echte ondergrondse taal, en
vrouwen mochten niet ondergronds werken. De mannen DOODVONNIS
spraken het onderling informeel, tijdens het werk of Met de sluiting van de mijn in 1987 en het verdwijnen
direct erna, als ze samen een biertje gingen drinken. van de omliggende industrie begin jaren negentig werd
Er waren wellicht wel meisjes die de taal ook spraken, het doodvonnis van het Cité-Duits getekend. “Daarmee
bijvoorbeeld als zij broers in de mijnen hadden, maar zij verdween ook een groot deel van de gelegenheden om
vormden dan de uitzondering.” de taal te spreken”, vertelt Pecht. “Voor hun kinderen
wilden de mijnwerkers bovendien liefst een betere toe-
‘FAHREN MIT DE FIETS’ komst. Die gingen dan ook vaak buiten de mijn werken,
Voor haar onderzoek maakte Pecht opnames van de laat- waardoor de taal ook niet van generatie op generatie
ste twaalf sprekers tijdens onderlinge groepsgesprek- werd doorgegeven.”
ken. Ze vergeleek verschillende taalkundige kenmerken Acht van de negen overgebleven sprekers van het
van het Cité-Duits met de individuele talen uit die men- Cité-Duits wonen nog steeds in Eisden. De negende, een
gelmoes. “Dat was niet eenvoudig, want er is ook veel broer van een van de anderen, woont in Californië. Zij
variatie binnen het Duits en het Nederlands. Waar ga je waren allemaal erg blij met de interesse van Pecht voor ONZE TAAL 2021 — 7/8
dan mee vergelijken?” Toch zag Pecht enkele opvallende hun taal. “Het is toch een stuk van hun cultuur, dus ze
patronen. vinden het belangrijk dat daar op deze manier nog iets
“De woordenschat is veelal Duits, al hoor je tussen- van bewaard blijft”, aldus Pecht. “Ik wil ook graag nog
door ook veel Nederlandse en Maaslandse woorden. iets voor hen terugdoen. Mijn plan is een meertalige
Maar de woordvolgorde is dan weer veel vrijer dan in website voor een breed publiek op te zetten, om op deze
het Duits; die lijkt meer op het Nederlands en Maas- manier de verhalen van de gemeenschap als cultureel
lands. Je kunt bijvoorbeeld zeggen ‘Du wars besser wie erfgoed te bewaren.”  29