Page 9 - OnzeTaal_juliaug2020_HR

Er is zelfs een heel woordenboek samen te stellen
van woorden die het beeld bevestigen van ‘de deernis- Drie tips
wekkende gehandicapte’. Van lijden aan je handicap tot
de zwakkeren van de samenleving. Bekend is ook aan een Waar moet je op letten bij het verwijzen naar mensen
rolstoel gekluisterd. “Daar klopt niets van”, zegt Jeanette met een handicap?
Chedda (36), webredacteur bij de politie, resoluut.
“Voor velen geeft een rolstoel juist vrijheid. Sommigen 1. Wees je bewust van de betekenis en gevoels-
bewegen zich hier al hun hele leven mee voort.” waarde van woorden als gehandicapte, beperking
en invalide.
EEN EXTRA KOEKJE 2. Vraag naar iemands persoonlijke voorkeur;
Aan veel aanduidingen mankeert dus wel iets. Het me- vul dat niet voor een ander in.
ningsverschil ontstaat pas in de zoektocht naar de juis- 3. Vermijd eufemismen. Iemand met een handicap
te oplossing. Wat is de correcte aanduiding? Sanders is geen ‘kanjer met kansen’.
prefereert mensen met een handicap, in tegenstelling tot
een gehandicapte, dat een persoon reduceert tot niets
meer dan zijn handicap. Chedda gruwt daarentegen van ook in de mate waarin die zichtbaar is, hij van invloed is
dat woord sinds ze las over de herkomst ervan – het op het dagelijks leven, en hoelang iemand hem heeft:
ging om een van de verschillende etymologische verkla- vanaf de geboorte of pas sinds kort. Daarom heeft niet
ringen die de ronde doen: handicap zou komen van het iedereen dezelfde gevoelens bij de gebruikte termen.
Engelse cap in hand. “Mensen met een beperking kon- Daar komt bij dat er nauwelijks discussie over taal is,
den vroeger niet werken en waren daarom gedwongen zelfs in eigen kring. “In het rolstoelhockey doen ‘invali-
te bedelen”, legt ze uit. Zo maakte een handicap van de’ en ‘valide’ spelers mee”, vertelt Chedda. “Ik vind
mensen tweederangsburgers. “Ik heb daarom een hekel het pijnlijk dat het onderscheid daarmee wordt aange-
aan Wereld Gehandicaptendag. Dat klinkt alsof het ver- duid. Ik zou dat willen veranderen, maar ik hoef daar bij
gelijkbaar is met Dierendag: de dag waarop je iemand mijn team niet over te beginnen. Iedereen accepteert
met een handicap een extra koekje geeft.” het gewoon zoals het is.”
Chedda beschrijft zichzelf daarom als “vrouw van
kleur met zichtbare beperking”. En dáár heeft Sanders GROOT TOILET
juist moeite mee. “Ik geloof dat mensen met beperking Dat de meerderheid in deze groep niet zo activistisch
het meestgebruikte eufemisme is”, zegt hij. “Daarmee is als de hier geïnterviewden, maakt het lastig om de
is het nog niet goed. Want als je diabetes hebt of nooit misplaatstheid van sommige woorden over te brengen.
je rijbewijs hebt gehaald, ben je óók beperkt. Eigenlijk “Voor deze groep begint de emancipatie nog maar net,”
is iedereen op een of andere manier beperkt. Toch valt zegt Koster, “maar je kunt individueel tegengas geven.
niet iedereen onder deze noemer. Waar leg je de grens?” Ik ben actief op Twitter. Iedere keer als een krant een
woord als mindervalide gebruikt, laat ik dat weten. Soms
VN-VERDRAG raak ik ook in gesprek met een journalist. De reactie is
Koster en Pollaert vinden zelfs alle Nederlandse woor- er dan altijd een van begrip.”
den ongeschikt. Zij gebruiken het liefst de Engelse En waarom zou dat niet helpen? De afgelopen jaren
termen die het VN-verdrag Handicap hanteert. zijn immers ook ongewenste woorden in onbruik ge-
Impairment (letterlijk: ‘verzwakking, beschadiging’) raakt. “Mensen zeggen nog wel ‘idioot’, maar zonder te
verwijst naar iemands persoonlijke omstandigheden, denken aan mensen die ooit die officiële diagnose [voor
disabled naar de maatschappij die mensen met een het hebben van een IQ tussen 0 en 25 – MD] kregen”,
handicap niet in staat stelt volwaardig mee te doen. zegt Koster. “Je moet klein beginnen. Dan kan het
De woorden scheppen daarmee een heel helder onder- steeds groter worden. Door dit artikel valt hopelijk bij
scheid. “Disable is niet het tegenovergestelde van able: weer een paar mensen het kwartje.”
‘iets kunnen’, maar van enable: ‘in staat stellen’”, zegt Misschien, hoopt Sanders, hoeft zelfs ooit het label
Koster. handicap niet meer nodig te zijn. “Waarom moet je ei-
In het Nederlands zou je kunnen spreken van ‘gehin- genlijk spreken van ‘de gehandicapte Mari’? Je kunt net
derde’, redeneert Koster. “Maar dat woord heeft niet zo goed zeggen ‘Mari kan niet lopen’ of ‘Mari zit in een
dezelfde associatie met het hebben van een beperking rolstoel’ op een moment waarop dat relevant is. Precies
zoals je alleen benoemt dat iemand een bril draagt als
“Iedere keer als een krant dat ter zake doet. Een bril is immers óók een hulpmiddel
dat je nodig hebt vanwege een functionele beperking.”
In die gedroomde toekomst bestaat het invaliden-
een woord als mindervalide toilet uiteraard ook niet meer. Er zijn alleen kleine en
gebruikt, laat ik dat weten.” – ruim voldoende – grote toiletten, waarbij de laatste
gebruikt kunnen worden door iedereen die daar een
voorkeur voor heeft. Om een luier te verwisselen bij-
voorbeeld. Omdat je wat meer ruimte wel zo prettig
als disabled. De Nederlandse vertaling van het VN-ver- vindt. Of omdat je in een rolstoel zit. “Hoe gewoner iets
drag heeft het dan ook over ‘mensen die gehandicapt is, hoe onnodiger het is om daar aparte woorden voor te
zijn door de wisselwerking tussen de beperking van de gebruiken,” meent Sanders.  ONZE TAAL 2020 — 7/8
persoon en de ontoegankelijke maatschappij’. Bij ge-
brek aan een uitgebreidere woordenschat gebruik ik die
termen.”
Er zijn verschillende redenen aan te voeren voor het
gebrek aan overeenstemming. Ten eerste is er een on- Illustratie: Matthijs Sluiter
gelooflijk grote diversiteit aan gehandicapte mensen,
legt Pollaert uit. Niet alleen in soorten handicap, maar 9