Page 29 - OnzeTaal_jan2020_HR

VERTAALTAAL TEKSTSNIJDERS

Met ingang van dit nummer bekijkt hispanist, Met ingang van dit nummer speelt schrijver,
literatuurrecensent en vertaler Maarten theatermaker en absurdist Ronald Snijders
Steenmeijer maandelijks wat er gebeurt als maandelijks met bestaande en nieuwe
er vertaald wordt. woorden, uitdrukkingen en betekenissen.

Oprekken

et zijn maar drie woorden, maar ze staan Pageturner
in het collectieve geheugen gegrift als
H een van de beroemdste beginzinnen uit
de wereldliteratuur: “Call me Ishmael.” In de
recentste Nederlandse versie van Moby Dick (waar- elkom allemaal in mijn allereerste column voor
voor Barber van de Pol tekende) is dat geworden: Onze Taal. Hoe bevalt-ie tot nu toe? Of komt die
“Noem me Ismaël.” Dat is “authentiek Vertali- W vraag misschien, aangezien dit nog maar de eer-
aans”, zo lieten Erik Bindervoet en Robbert-Jan ste drie zinnen zijn, te snel en kunt u, of jij, als je meer van
Henkes zich in een interview ontvallen. Of, con- tutoyeren houdt, er misschien nog niet zo veel over zeggen
creter uitgedrukt: een anglicisme. Een vertaling – ook omdat de eerste twee zinnen vrij kort en helder wa-
dus waarin het Engelse origineel te veel door- ren en deze derde zin ineens wel heel erg lang aan het wor-
klinkt. ‘Zeg maar Ismaël’, dat moet het volgens den is met al deze uitwijdingen en terzijdes, en met boven-
het virtuoze vertalersduo zijn. Hebben ze gelijk? dien nog een spelfout erin want uitwijdingen schrijf je met
Het eerste wat opvalt, is dat de Nederlandse een ei (of met een pen, als je geen ei hebt).
zegswijze ‘Zeg maar + naam’ veel gebruikelijker Fijn dat je deze vierde zin nog steeds leest, want het was
is dan ‘Call me + naam’. Bovendien is ‘Zeg maar wel een hoop gedoe net in die derde. Blij dat we daaruit weg
Ismaël’ tamelijk informeel. Daarnaast suggereert zijn. Ik zeg: moedig voorwaarts naar zin zeven! En dat is
de Nederlandse formulering dat de spreker toe- deze. Dat was hem alweer. Kortste zin tot nu toe, maar dat
stemming geeft om hem bij zijn voornaam aan te is ook weleens lekker natuurlijk. Het hoeven niet allemaal
spreken, een betekenis die ontbreekt in de woor- van die lange zinnen te zijn in een column. Als er maar rit-
den van Herman Melville. En het gebiedende van me in zit. Ritme, daar gaat het om. Inhoud? Minder belang-
de Engelse versie is verdwenen. rijk. Korte zinnen afwisselen met lange, een vraag en ant-
Dekt ‘Noem me Ismaël’ dan wél helemaal de woord tussendoor, een opsommende zin, dat helpt alle-
lading van ‘Call me Ishmael’? Nee. De formulering maal om een column lekker te laten weglezen. ‘Dat leest
doet voor Nederlanders ‘vreemder’ aan dan de oor- lekker weg’, zeggen we dan, maar iets weglezen, dat is
spronkelijke zin voor Engelstaligen. En het gebie- natuurlijk dubbelop. Je leest altijd iets weg, zin na zin. Als
dende dat doorklinkt in de Nederlandse versie is in je doorleest tenminste. Bij een goeie thriller of detective
de oorspronkelijke tekst misschien iets minder noem je zo’n boek vol lekker weglezende zinnen een page-
dwingend. turner. Daar is nog steeds geen goed Nederlands woord
Anderzijds sluit de tamelijk omineuze stijl van voor. Weird. Als je Google vraagt om een vertaling komt-ie
de Nederlandse vertaling goed aan bij de intimide- met ‘bladomslagapparaat’. Maar dat is toch iets anders. Al-
rende retoriek die Moby Dick eigen is. De bijna oud- leen, wat? Misschien kun je een bladomslagapparaat kopen
testamentische toon van ‘Noem me Ismaël’ bena- als een boek niet lekker wegleest en je het toch snel uit wil
drukt bovendien de bijbelse verwijzing die besloten hebben. Een slechte thriller wordt op die manier toch nog
zit in de naam Ismaël – de verstoten zoon van een pageturner. In advertenties staat dan: Een absolute
Abraham en draagmoeder Hagar. En, niet onbe- pageturner!*
langrijk, deze vertaling blijft met zijn onheilspel- Een pageturner zou ook iemand kunnen zijn die alleen
lende oe-klank en mooie metrum (‘Nóém me op papier gymnastiek beoefent. ‘Doe je wel aan lichaams-
I �smaél’) veel meer hangen dan het vlakke, bijna beweging?’ ‘Ja ik ben pageturner.’
terloopse ‘Zeg maar Ismaël’. Pageturnkampioen – iemand die het snelst een boek uit
Al met al is ‘Noem me Ismaël’ dus niet alleen heeft. Andere betekenissen:
een preciezere maar ook een meer beklijvende en
meer omvattende vertaling dan ‘Zeg maar Ismaël’. Pageturner (m) 2. pagina-omdraaier, iem. die zijn geld
Anglicisme of niet, daar gaat het hier niet om. verdient met het omslaan van bladzijden (hoeft niet
Waar het om gaat, is dat ‘Noem me Ismaël’ geen noodzakelijkerwijs zelf te kunnen lezen), 3. een gek die
vertaling is die braaf haar best doet om in te burge- een boek leest met op elke rechterpagina: z.o.z., 4. het
ren in onze taal, maar de taal op overtuigende nichtje van Tina Turner.
ONZE TAAL 2020 — 1
wijze oprekt.
Overigens, als een column een pageturner is, betekent het
woord precies het omgekeerde: dat de meeste lezers al bij
MAARTEN STEENMEIJER zin drie de bladzijde omsloegen.

RONALD SNIJDERS

*met behulp van bladomslagapparaat.
29